Windsor Akordioaren hiru gako: zirkulazio askea, tokia eta defizit demokratikoa

Erresuma Batuko Gobernuak eta Europar Batasunak (EB) gaur iragarri duten Windsor Akordio Markoak, Ipar Irlandarako Protokoloa erreformatzen duenak, brexitaren tresna horrek lurraldean sortu dituen arazo nagusiak jorratzen ditu.

Itun berriak arreta berezia jartzen du lurraldeko gobernantzan, subiranotasunean eta merkataritzan.

- Ondasunen zirkulazio askea

Brexita indarrean sartu zenetik, protokoloak barne-merkatu komunitarioaren eta britainiarraren barruan mantendu du Ipar Irlanda; beraz, Erresuma Batuaren eta EBren arteko merkataritza-kontrolak Ipar Irlandako sarrera-puntuetan egin dira, eta horrek bi Irlanden arteko muga fisikoa altxatzea eta Ostiral Santuko bake-akordioari (1998) kalterik ez egitea saihesten du.

Negoziatutako akordioak errei berde eta gorrien sistema ezartzen du orain Erresuma Batuaren (Eskozia, Gales eta Ingalaterra) eta lurraldearen artean.

EBk elektronikoki monitorizatutako errei berdeetatik, ohiko kontrolik gabe joango dira Ipar Irlandara bideratutako merkantziak, eta gorrietatik, berriz, Europar Batasuneko merkatuan sartzeko Irlandako Errepublikara esportatzen direnak. Beraz, aduana-izapideak egingo dituzte Ipar Irlandako portuetan.

- Ipar Irlandaren tokia Erresuma Batuan

Akordioaren bigarren osagaiak EBko zenbait legeren aplikazioa jorratzen du, eta, ondorioz, Erresuma Batuko lege batzuk lurraldean ezin aplikatzearen egoera. Unionisten arabera, horrek arriskuan jartzen du Erresuma Batuarekin duten harreman konstituzionala.

Horren ondorioz, adibidez, Ipar Irlandak eta Britainia Handiak (Ingalaterrak, Galesek eta Eskoziak) zerga desberdinak ezarri dizkiete alkoholari eta energia berriztagarrien materialei, BEZa kasu; izan ere, Europar Batasuneko barne-merkatuko arauek arautzen dute lurraldea, eta, beraz, ez zituen Londreseko diru-laguntzak eskuratzeko aukerarik, Bruselak debekatuak, lehia desleiala saihesteko.

Itun berriarekin, Erresuma Batuko Gobernuak "BEZean funtsezko aldaketak" egin ahal izango ditu, Rishi Sunak lehen ministroak azaldu duenez, eta orain, adibidez, Erresuma Batuko lurralde guztietan eragin bera duten zenbait produkturi ezarritako zergak aldatu ahal izango dituela aurreratu du.

- Defizit demokratikoa Ipar Irlandan

Negoziazioko gairik delikatuenetako bat izan da, Ipar Irlandako bigarren indarra den Alderdi Demokratiko Unionistak (DUP) Europar Batasuneko Justizia Auzitegiak lurraldean izango lukeen papera irmoki errefusatu duelako.

Aurreko akordioak, aurreko Erresuma Batuko lehen ministroak, Boris Johnsonek, xedatzen zuen Ipar Irlanda merkatu bakarrari buruzko legeen arabera arautzen zela eta edozein eztabaida Europako auzitegietan ebatziko zela, eta horrek ere topo egin zuen Alderdi Kontserbadorearen alde gogorrenarekin.

Hori ere "marra gorria" izan da Bruselarentzat, Ipar Irlanda merkatu bakarrera sartzeak Europar Batasuneko legeriarekin eta arbitraje-organoekin lotzen zuela uste baitzuen.

Irtenbidea Norvegiak duenaren antzeko sistema bat aplikatzea izan da. Norvegia bloketik kanpo dago, baina barne-merkaturako sarbidea du.

Horrela, Bruselak garaiz abisatu beharko dio Londresi Ipar Irlandari eragiten dioten arau edo zuzentarau berrien inguruan, eta sistema britainiarrak horiek aztertzeko eta errekurritzeko aukera izango du.

Aldeek erabaki dute, Europar Batasuneko Justizia Auzitegira iritsi aurretik, edozein auzi aztertu ahal izango dutela Ipar Irlandako auzitegiek lehen auzialdian, eta gero erabaki ahal izango dutela Luxenburgora jo ala ez, azken hitza beti izango baitu.