Ginoideak Pandorako izakiak gainditu zituenekoa
Ez dakit ginoide hitzak zer esan nahi duen dakizuen ala ez. Nik neuk pasa larunbat arte ez nuen ez entzunda, ez esanda, ez idatzia. Baina aditu bezain pronto, hiztegian aurkitu orduko eta bere esanahiaz jabetu ondoren, nire hitz begikoen zerrendan sartu dut. Puntaren puntan, goiko aldean.
Egia esatearren, ez da atzo bertan asmaturiko berba eta, ziurrenik, zientzia-fikziozko literatura eta zinemaren zale amorratuek, porrokatuek, bazuten horren berri robotak agertu ziren momentutik. Nik neuk, ordea, ez.
Denok dakigun bezala, Kultur Orokorraren kontua baita, jakin banekien nik robot hitzaren jatorria. Akordatzen?? 1920 urtean, Karel Chapek antzerkigile txekiarrak zientzia-fikziozko lan bat idatzi zuen Robots Universales Rossum izenburukoa. Hantxe ziren gizaki artifizialek robotniks zuten izena. Badirudi Joseph anaiari otu zitzaiola deitura…
Gero gerokoa. Dakigun guztia. 1927an, Fritz Langek eta Thea von Harbouk filmatu zuten gure amesgaiztorik deliziosenetan behin eta berriro agertzen den Metropolis lan paregabea. Eta bertan, etorkizun maltzur baten sabel ilunean zineman izan den robotik ederrenetariko: Maria! Garai haietan, berriz, inork ez zekien. Joandako urte beltz, metalezko haietan inork ez zuen, artean, androide hitza asmatu/amestu. Orain, ordea, ederki dakigu Metropoliseko Maria ez zela izan soil-soilik zinema kasik jaio berri hartako estreinako robota, ezta bakar-bakarrik lehen androidea ("gizakiari berari dagozkion mugimenduez, itxuraz eta funtzioez apaindutako, ondutako edo ahaldundutako robota", hots) ere. Baizik baizik baizik eta hasiberria zen mende haren hurrrengoan asmaturiko hitzak definituko lukeen ginoidea!
Izan ere, egun hasi dira zientzialariak, artistak, pentsalariak, informatikako adituak, Adimen Artifizialaren dohain eta peril guztien ikertzaileak, bioetikan ardura dutenak robot androideak eta robot ginoideak bereizten. Orain gutxi. Blade Runner eta Blade Runner 2049 film apartak estreinatu zirenean ere (bata 1982an, 2017an bestea), gizakiari berari dagozkion mugimenduez eta funtzioez apaindutako, ondutako edo ahaldundutako robot hark eme, andrazko, emakumezko itxura zuenean izendatu ahal izateko hitzik ez genuen. Inork ez zuen artean sortu. Alta, emakumezko itxura zuten androide eder batzuk izan baziren Blade Runner bietan. Izenak gogoan? Rachael, Zhora Salome, Pris Stratton… Baina bai Ridley Scottek, bai filmaren ardatza izan zen nobelaren Philip K. Dick autoreak, bai gidoigileek, bai guk erreplikanteak deitzen genituen. Ardurarik gabe.
Orain badakigu euripean malkoak nola, gure oroipenak ezabatuko direla zion gizonezko robot paregabea, Roy Batty hura, erreplikante androidea zela eta aipaturiko beste hirurak erreplikante ginoideak.
Derrepentean, 2023 urteak zazpi egun baino besterik ez zuela, estreinatu zen gure etxe ondoko pantailetan (baita gure etxe urrutikoetan ere, AEBkoetan, kasu) M3gan izenburuko film izuzkoa. Boteprontan ohartu ginen zein izan zen Ekialde Urruneko Magoek utzitako oparia: hitz bat! Bai, zuzen zaudete, izkribu honetan dagoeneko 4 aldiz agertu den hori: ginoidea. Deskubritu orduko, barra-barra ekin genion erabiltzeari. Egokia eta polita baita. Egokia, bai. Zeelanda Berrikoa den Gerard Johnstonek zuzendua, milurteko honetako mito beldurrezko sorta berdingabea sortu duen James Wanek ekoitzia, beltza eta emakumea den Akela Cooper gidoigile prestuak idatzia, filmak ez parekorik ez lehiakiderik duen gaur egungo/biharko panpina aurkezten digu, Adimen Artifizialaren azken miraria. Hizketan badaki baina atzoko panpin askok ere bazekiten berbetan. Ibiltzen badaki, baina hori ere ez da nobedaderik. Baditu gizakion dagozkigun hainbat funtzio ginoide honek baina ohituak gara horrelakoak ikusten.
Kontua…zera, M3ganek (Model 3 Generation Android, hots) ikasi egiten du jostailu duen neskarengandik/neskarekin. Garatu egiten ditu bere ahalmen harrigarriak. Gauza da oraindik nerabea ere ez den gizaki horren sentimenduak ulertzen, aztertzen, interpretatzen eta….nahi duen moduan manipulatzen. Laburbilduz, badaki , azeri, edade gutxiko gizakiak mendeko bihurtzen…
Zergatik eta nola? Pelikulak azalduko dizue ederki. Batzuen kodiziak bultza, besteen ezinak eraginda, zinemaren magia beltzaren ondorioz…
Ez pentsa, filma ez da bakarrik panpina hilgarri baten inguruko istorioa (nahiz eta guk pantailan agertu izan diren panpina beldurgarri ororen esklabo eta adoratzaileak izan), gai pila metatzen ditu pelikulak eztabaidarako, gogoetarako, ortodoxia politikoak itota den gure munduan. Amatasunaz egiten du hausnarketa. Bioetikaz ere, kariñoaz. mendekotasunaz….Horrexegatik, akaso bai Estatu Batuetan bai Europan estreinatu zen asteburuan, ginoide honek James Cameronek Avatar 2an sortutako Pandora unibertsoko kreaturak gainditu zituen erraz asko diru-leihatiletan.
Albiste gehiago kultura
Fermin Muguruzaren "azken akelarre antifaxista"
Navarra Arenan agurtu zuen larunbatean bere nazioarteko bira abeslari irundarrak, 11.000 jarraitzaileren aurrean. Bere musika ibilbideari errepasoa egin, eta Iñigo Cabacas eta Aitor Zabaleta izan zituen gogoan atzokoan, bai eta palestinar herria ere.
Fermin Muguruza: "Bira garrantzisua izan da ikusteko non nengoen, non egon naizen eta non nago orain"
Fermin Muguruzak birako azken kontzertua eskainiko du bihar, Iruñean. Berezia izango dela dio musikariak; izan ere, familia eta ezagunak izango ditu bertan. Muguruzak errepasoa egin du azken bira honek utzitako momenturik goxoenak azalduz; horien artean, Madrilgo kontzertua eta birak utzitako irakaspenak.
Jose Ramon Soroizek irabazi du interpretazio onenaren Zilarrezko Maskorra, Zhao Xiaohong aktore txinatarrarekin batera
Jose Ramon Soroiz aktore euskaldunak irabazi du Donostiako Zinemaldiko interpretazio onenaren saria, 'Maspalomas' filmean egindako lanagatik. Ex aequo izan da saria, Zhao Xiaohong txinatarrarekin ('Her heart beats in its cage' ) batera. Soroizek filmeko zuzendariei eta bere familiari eskerrak eman dizkie, baita bere herriari, Legorretari, ere.
EITBk Jennifer Lawrence elkarrizketatu du, Zinemaldiko Donostia Saria irabazi ondoren
Aktore gazteak Die, My Love filma aurkeztu du Donostian, erditze osteko estresa duen ama bati buruzkoa. "Lynne Ramsay zuzendaria gure garaiko handienetakoa da. Bere poesiak eta zinemagintzak ikustea merezi dute", esan du. Oraindik ezin izan du hiriaren erdigunetik irten, baina prest agertu da.
Joseba Etxebarria Uriarte, Son Gokuren euskarazko ahotsa, hil da
Bikoizketa aktore, bertsozale eta musikari larrabetzuarra zendu da, gaixotasun larri batek jota, 69 urte zituela.
"Duela 20 urte sortu zen lantalde bati emango zaio Zinemira saria"
Telmo Esnal eta Asier Altuna zuzendariek Zinemira ohorezko saria jasoko dute astearte honetan, Euskal Zinemaren Galan. Duela 20 urte eta Zinemaldian estreinatu zen, hain justu, elkarrekin egindako lehen filma: "Aupa Etxebeste!". Euren ibilbidearen hastapenak gogoratu ditugu, eta film horrek euskal zinemagintzari egindako ekarpena.
Albiste izango dira: Zinemaldiaren hasiera, lehendakariaren eta Illaren arteko bilera, eta abisu horia beroagatik
Gaurkoan Orain-en albiste izango direnen laburpena, bi hitzetan.
Robert Redford hil da, 89 urte zituela
Aktore, zuzendari eta aktibista estatubatuarra bere etxean hil da, Utahn, The New York Times egunkariak jakitera eman duenez.
'The Studio', 'Adolescence' eta 'The Pitt' nagusi Emmy sarietan
"The Studio" telesailak 13 sari jaso ditu eta Emmy sarien 77. edizioko garaile nagusia izan da. Los Angelesen egindako ekitaldian "The Pitt" eta "Adolescence" telesailak ere nabarmendu dira.
"The Studio", "Adolescence" eta "The Pitt" garaile Emmy sarietan
Seth Rogen protagonista duen komediak 13 sari lortu ditu guztira, tartean komedia eta aktore onenarenak, Los Angelesen egin duten Emmy sarien 77. edizioaren galan.