Bisurteak, zergatik?
Aurtengo otsailak 29 egun ditu; beraz, 2020 bisurtea da. Berezitasun hau lau urterik behin gertatzen da, eta egutegiaren ezberdintasunak zuzentzera dator.
Urte bakoitzak 365 egun ditu, baina baita zenbatzen ez diren 5 ordu eta 48 minutu ere. Ondorioz, lau urterik behin egun bat gehitu beharra dago, eta, hortaz, 366 egun ditu.
Bisurtea latinetik datorren adiera da: bis sextus dies ante calendas martii (seigarren eguna martxoa baino lehen). Julio Zesarrek otsailaren 23 eta 24 artean beste egun bat tartekatu zuen.
Calendas, nonas eta idus
Juliotar egutegian otsailaren 24a martxoko kalendetako (hilabeteko lehen eguna) seigarren eguna zen. Erromatarrek ez zituzten egunak martxoaren 1etik 31ra zenbatzen, hiru data bakarrik zituzten erreferentzia: kalendak, nonak eta idusak. Zenbatzeko erreferentzia eguna hartzen zuten (kasu honetan, martxoaren 1a).
Egutegi gregorianoan, egun estra hori otsailaren amaieran jarri zuen Gregorio XIII.a aita santuak. Hala, 28 egun izatetik 29 izatera pasatu zen.
Lautan zatigarriak
Bisurtea zein den erabakitzeko 'arauei' dagokienez, laurekin zatigarriak ziren urte guztiak hartzen ziren bisurtetzat juliotar egutegian. Gregorianoan ere, bisurteak laurekin zatigarriak diren urteak dira, baina 100ekin zatigarriak direnak kenduta. Hala ere, badago salbuespen bat: urte bat 100ekin eta 400ekin zatigarria bada, orduan bisurtea da.
Mende amaierako urteak eta bukaeran 00 dutenak (mendea 4ren multiplo ez denean) baztertzen ditu sistemak, adituek azaldu dutenez.
K.a. 49. urtean hasi zen
Bisurtekoaren egun estraren historia K.a. 49 urtean hasi zen, Julio Zesar buruzagiak egutegi bikaina Kleopatra faraoiaren lurraldean, Egipton, aurkitu zuenean. Egutegi erromatarra desfasez josita zegoen.
Orduan, Alexandriako Sosigenesen eskuetan utzi zuen juliotar egutegia diseinatzeko ardura. Sosigenes astronomoa, matematikaria eta filosofoa zen.
Desfase naturala
Egutegi horrek 365 egun zituen eta egun bat gehiago lau urterik behin, Lurrak Eguzkiaren inguruan ematen duen bira sinkronikoa ez denez desfase natural bat sortzen delako.
Egutegi erromatarrak pilatuta zituen desfaseen ondorioz, K.a. 46. urtea historiako luzeena izan zen: 445 egun. Ezohiko urte horri "juliotar urtea" edo "anabasaren urtea" deitu zioten, Wikipediak jasotako azalpenaren arabera.
Sothis izarraren agerraldia lau urterik behin egun bat atzeratzen zela bazekiten egiptoarrek, urte berriari hasiera emanez. Hala ere, 200 urte lehenago, Kanopeko kontzilioan, erreforma egin ahal izan zutenean, egiptoarrek ez zuten aldatu apaizen eta politikarien arteko borrokengatik.
Egutegi hori ofiziala izan zen mende askotan. Nizeako kontzilioan Sosigenesen hanka-sartze bat zegoela ohartarazi zuten, baina ez zuten zuzentzeko ezer egin 1582ra arte, egutegi gregorianoa finkatu arte.
Albiste gehiago gizartea
Bilboko Konpatsek eraso sexisten aurkako elkarretaratzea egin dute
Arriaga Antzokiaren aurrean egindako elkarretaratze jendetsu batean, Bilboko Konpartsek azken egunetan izandako eraso sexisten aurka egin dute. Aste Nagusiaz gozatzeko gonbitea luzatu diete herritarrei, baina erasotzaileei etxean geratzeko eskatu diete.
Antonio Aretxabala, geologoa: "Mendia ustiatzen duen jendeak zaindu behar du"
Antonio Aretxabala geologoak adierazi du bereizi egin behar direla basoa ekosistema gisa eta mendia industria-ustiapen gisa, hortxe baitago arriskua. Ohartarazi du hurrengo uholdeak okerragoak izango direla inguruan, lurra higatuta dagoelako. Ohartarazi du, gainera, norbaitek baso-sute batetik onura ateratzea arriskutsua dela.
Txupinerek ere egun handia dute Aste Nagusian!
Bilboko Aste Nagusiko txupinerak gaur eguerdian bildu dira, urtero bezala, Areatzako ohiko ongietorria egiteko. Guztiek txupinak bota dituzte berriro, euren uniformea jantzita, Malu Crespok duela 40 urte jantzi zuen jaka gorri tipikoarekin.
Gizon bat atxilotu dute Gasteizen, bikotekidea etxeko hozkailuaren kontra bultzatu eta mugikorra botatzeagatik
Eraso matxista asteazken arratsaldean jazo zen, Pilar auzoko etxe batean. Emakumeak hematoma bat zuen aurpegian.
Carlos Uriagereka (Bizkaiko Baso Zerbitzua): “Suteen mehatxupean zegoen herri bat salbatzeko aukera izan dugu”
Bizkaitar profesional ugari izan dira Leongo Casasuertes herrian, astelehenetik Gaztela eta Leonen penintsulako ipar-mendebaldea kiskaltzen duten suteak itzaltzen laguntzen. Carlos Uriagereka, Bizkaiko Aldundiko Baso Zerbitzuaren buruak adierazi du gogorra izan dela, baina pozik itzuli direla Euskal Herrira, lortu dutelako suebakiak eginez sutea kontrolatu eta bizilagunak etxera itzultzea.
Rozalen musikariak liluratu egin ditu Bilbon bildutako zaleak
Albaceteko artistak kontzertua egin du, bart, Europa Parkeko eszenatokian.
Gizon bat ikerketapean, autoa mozkor eta gidabaimenik gabe gidatzeagatik, bi bidaiari gorputza sabaitik ateratzen ari zirela, Iruñean
23 urteko gidaria bide-segurtasunaren aurkako delitu batengatik ikertu dute. Autoan zihoazen bi bidaiariak ere salatu dituzte, segurtasun-uhalik gabe zihoazelako, mugikorrarekin grabatzen.
Baso-suteek 350.000 hektarea baino gehiago erre dituzte abuztua hasi denetik, Espainian
Oraindik, hogei bat su daude aktibo Gaztela eta Leonen, Galizian eta Extremaduran, eta haizea sua itzaltzeko lanak zailtzen ari da hainbat tokitan. Bien bitartean, azken orduetan Leongo iparraldean botatako euriak garrak kontrolatzen lagundu du Europako mendien inguruan. Bestalde, EAEtik sua itzaltzera joandako suhiltzaileek etxerako bidea hartu dute.
11 pertsona atxilotu dituzte Bilboko Aste Nagusiko bosgarren gauean; batek osasun-langileei eraso egin die
Atxiloketa gehienak indarkeriaz egindako ebasketekin eta lapurretekin lotuta daude. Dena dela, beste delitu batzuk ere jazo dira, eta gizon bat ere atxilotu dute emakume bati ukituak egitea leporatuta.
Hona hemen Faltzesko Piloneko bosgarren entzierroko irudiak
Faltzesko Piloneko bosgarren entzierroak minutu bat eta 11 segundo iraun du, orain arteko bigarren entzierro luzeena izan da eta Eulogio Mateo de Carcarren zezenak izan dira protagonista. Hainbat eroriko eta estropezu izan dira ibilbidean zehar.