Asteroideek, mehatxua eta ezagutza iturri direnek, euren eguna ospatzen dute gaur
Asteroideetan pentsatzen dugunean, gure irudimenera etortzen dira Lurrari erasotzen dioten harrizko errota handiak, eta neurri batean hala da, baina espazioan zehar ibiltzen diren harri horiek, gainera, aberastasun zientifiko eta teknologikoaren iturri dira.
Asteroide Eguna ekainaren 30an ospatzen da, egun horretan, 1908an meteorito batek Tunguskaen (Siberia) kalte handiak eragin zituen, 2.000 metro koadro taiga suntsitu baitzituen.
Asteroideak Eguzki Sistemako planeten jaiotzaren arrastoak dira, eta inoiz heldutasunera iritsi ez ziren protoplaneta ñimiñoen zatiak dira; beraz, horiek aztertzea ezinbestekoa da gure etxeak unibertsoan duen jatorria ulertzeko.
Asteroideen % 75 baino gehiago kondritikoak dira. Duela 4.565 milioi urte Eguzkiaren inguruan kondentsatu ziren jatorrizko materialen amalgamak, eta -Josep Maria Trigo CSICeko Espazio Zientzien Institutuko astrofisikariak azaldu duenez- "hasierako garai haietako hondakin fosilak dituzte, metaletan, lur arraroetan eta, horietako batzuk, jatorrizko uretan ere aberatsak direlarik".
Aurtengoa berezia da, abenduan Hayabusa 2 zunda japoniarraren itzulera aurreikusi dutelako, sei urteko misioaren ondoren Ryuguren zatiekin itzuliko da, Lurretik 280 milioi kilometrora dagoen 900 metroko diametroa duen asteroide bat.
Zatiak azter daitezkeenean, "informazio pléyade bat" lortzea aurreikusi da, Hayabusak duela hamarkada bat Itokawa asteroidearengandik ekarri zituen laginekin egin zuten bezala, Trigok dioenez, bere taldeak aztertu ahal izan zituen espainiar bakarra izan zen, eta Ryugurenekin gauza bera egin nahi du.
Baina hau ez da aztertu ahal izango den asteroide bakarra, hiru urteren buruan NASAren Osiris Rex misioa itzuli beharko lukeelako Bennutik ekarritako materialarekin.
Bi misio horiek "zirraragarria" dira, Kanarietako Astrofisika Institutuko (IAC) Javier Licandroren hitzetan, joan den astean Europako Espazio Agentziak, Asteroide Eguna zela eta, antolatutako hitzaldi birtualetako batean parte hartu baitzuen.
Hayabusa 2 eta Osiris Rex "misio osagarriak" dira, eta "dagoeneko emaitza harrigarriak ematen ari dira", adierazi du Licandrok, eta azaldu du asteroideen azalean hauts ugari egotea aurreikusita zegoela, baina, berez, "Pedregal bat" direla, eta horrek zaildu egin duela Japoniako zunda lurreratzeko leku bat aurkitzea.
Meteoritoek, lurrera iristen diren gorputz harritsuen zatiak, Marteren esplorazioan lagundu dezakete, Trigok nabarmendu duenez.
1984an Antartikan duela 4.100 milioi urte aurkitutako ALH 84001 meteorito martziarraren analisian ur ebidentziak aurkitu zituen.
Gure atmosferan urtero sartzen diren meteoritoen adibide bat baino ez da, normalean suntsitu egiten dira, nahiz eta batzuek hesi hori gainditu eta lurrera erortzen diren. Ezagunena Chicxulub da, duela 66 milioi urte Mexikoko golkoaren aurka jo eta dinosauroekin amaitu zuena.
Izan ere, "dinosauroek ez zuten espazioa zainduko zuen agentzia espazialik", Europako Espazio Agentziaren eslogan zahar eta ironiko batek kamiseta batzuetan gogoratzen duen bezala.
Horrelako harri bat Lurrera iristeko arriskua ez da handia, baina beste hainbat daude txikiagoak eta potentzialki arriskutsuagoak direnak, horiek babesteko identifikazio eta jarraipen programak daude, eta planetaren babeserako proiektuak martxan jartzen ari dira.
Azken bi hamarkadetan "izugarrizko aurrerapena egin da" Lurretik gertu dagoen eskualdean asteroideak identifikatzeko lanetan, Trigok nabarmendu duenez, baina haren ustez egun garrantzitsuena objektu txiki horien bilaketa osatzea da.
Kilometro bat eta 300 metro arteko diametroa duten objektuen % 75 ezagutzen dira, baina 300 eta 100 metro artekoak % 15 baino ez dira ezagutzen, eta 100 eta 30 metro artekoak % 0,5era jaisten dira, astronomoak azaldu duenez, Tunguskako meteoritoak 50 metro baino gehiago ez zituela uste baitu.
Baina posible izango al da egunen batean Lurra mehatxatzen duen asteroide bat desbideratzea? Hori da, hain zuzen, Europako Espazio Agentziaren eta NASAren babes planetarioko misioen helburua, Didymos asteroidea, Dimorphos izeneko asteroide txiki bat orbitatzen duena, Egiptoko piramide baten antzekoa dena.
Asteroide sistema bitar horretara bidaiatuko du, bi urteren buruan, NASAren DART zundak; Dimorphosen aurka hiperabiaduran inpaktu zinetikoa egingo du, haren abiadura aldatzen eta norabidea desbideratzen saiatzeko. "Badirudi hau dela asteroide txiki horiekin aplikatu beharreko teknikarik koherenteena", adierazi du Trigok.
Bi urte geroago, Europako Espazio Agentziaren Hera zundak "sistema bitar liluragarri hori" bisitatuko du, "bi gorputzak ezaugarritzeko eta talkak eragindako ondorioak egiaztatzeko".
'Dimorphos', Didymos sistemako asteroiderik txikienaren izen ofiziala
Urte askotan zehar lagunarteko ezizenak eta denbora izendapenak izan ondoren, Nazioarteko Astronomia Batasunak (IAU, ingelesezko siglengatik) Didymos asteroideetatik txikiena formalki 'Dimorphos' bezala bataiatu dute.
Didymos Lurretik gertu dagoen asteroide sistema bitarrak, grezieraz "bikia" esan nahi duena, 780 metroko zabalera duen gorputz nagusi bat du, bere ilargi txikienak 160 metroko diametroa du, gutxi gora-behera, Egiptoko piramide handiaren tamaina.
2022an, ilargi hau, NASAren Asteroide bikoitzaren Berrezarpen Probaren (DART) helburua izango da, lehen aldiz, eskala osoan, planetaren defentsarako asteroideen desbideratze teknologia bat erakutsiko duena. Europako Espazio Agentziaren Hera misioa bi urte geroago abiaraziko dute, Dimorphos gertutik aztertzeko asmoz, DARTen talkaren ondoren, haren asteroide anfitrioiarekin batera.
"Dimorphosek grezieraz 'bi forma' esan nahi du", azaldu du Kleomenis Tsiganisek, Tesalonikako (Grezia) Aristoteles Unibertsitateko zientzialari planetarioak eta DART zein Hera taldeetako kideak, hark proposatu baitzuen izena.
Bere esanetan, izen hau, etorkizunean, DARTen eraginaren ondoren, gizakien esku-hartzeak nahita aldatuko zuen lehen gorputz zerutiarra izango zela pentsatuz aukeratua izan zen. "Horrela, guk bi modu ezberdinekin ezagutuko dugu: DARTek inpaktua baino lehen ikusiko duena eta Herak urte batzuk geroago aztertuko duena", azaldu du.
DARTek Dimorphosen izango duen inpaktuak Didymos inguruan duen orbita desbideratzea eta krater garrantzitsu bat sortzea espero da, Hera ontziak handik urte batzuetara ikertuko duena. Eragina LICIACube CubeSat italiarrak erregistratuko du, DARTek egun batzuk lehenago hedatuko duena; epe luzerako ondorioak, berriz, espazio eta lurreko teleskopioen laguntzaz aztertuko dira.
Albiste gehiago gizartea
Behin-behineko espetxealdia 71 urteko gizon batentzat, neska adingabe bati sexu-erasoa egiteagatik
Uztailaren 1ean, adingabe batek Ertzaintzan jarritako salaketa baten ondorioz, jakin zen 2024. urtearen amaieratik salatzailea adineko gizon batekin sexu-harremanak izatera behartu zuela hirugarren batek, diru-truke.
Luizi handi batek Panticosako (Huesca) bainuetxera doan errepidea moztu du
A-2606 errepidea itxi duen luizi handia ostegunean gertatu da, ekaitz gogor baten ondorioz. 300 pertsona inguru harrapatuta geratu dira Panticosako bainuetxean. Agintariak lanean ari dira asteburu honetan bertan errepidea ireki ahal izateko.
Hil egin da Arrasaten sute batean zauritutako gizona
Sutea ostegunean jazo zen, etxebizitza-bloke bateko sotoetan. 41 urteko gizonezkoa Gurutzetako Ospitalean hil da.
Renfe programa más de 8000 circulaciones de autobuses del 25 de julio al 21 de septiembre en Gipuzkoa por obras
En un comunicado, Renfe ha indicado que estos trabajos obligan a la interrupción del servicio ferroviario entre el 25 de julio y el 21 de septiembre en determinados tramos del servicio de Cercanías y los trayectos de Media y Larga Distancia.
Iruñea goitik behera prestatzen ari da igandean lehertuko den festa hartzeko
Bisitariak iritsi eta iritsi ari direlarik, lanean jo eta su ari dira hiritar asko eta asko, festan murgiltzerako dena prest egon dadin. Ostalariak, dendariak, ostatuetako langileak, segurtasun langileak, Udal-brigadak... Izan ere, ez da ezer falta jaia lehertzeko.
Uztailaren 7ko entzierroa, zuzenean
Uztailaren 7ko entzierroa, zuzenean Orainen, 7: 45etatik aurrera.
Aurten ere, sexu-erasoei aurre egiteko informazio gunea, jaiaren erdigunean: Gazteluko plaza
Uztailaren 5etik 14ra arte egongo da martxan, 11:30etik 15:00etara eta 18:00etatik gauerdira arte. Sexu-erasoaren aurrean informazio, sentsibilizazio eta prebentzio gunea da, baita entzute aktiborako eta erasoak salatzeko erreferentzia tokia.
Nafarroak 118 adingabe migratzaile gehiago hartu beharko ditu, eta EAEk ez du bat bera ere jaso beharko
Gazteria eta Haurtzaro Ministerioak Kanariar Uharteetara iritsi diren eta inoren kargura ez dauden adingabeak banatzeko taulak aurkeztu ditu gaur. Kataluniak ere ez du bat bera ere hartu beharko, Euskal Autonomia Erkidegoak bezala orain arte egin duen aldez aurreko harrera-ahaleginagatik.
Iruñeko dendak eta esekitokiak zuriz eta gorriz tindatu dira egunotan
Txupinazoak sanferminei hasiera emateko ordu gutxi falta direnean, iruindar asko dendaz denda dabiltza azken gauzak erosten. Beste askok egun hauetako beroa aprobetxatu dute arropa garbitu eta lehortzeko.
Txupinazoa, entzierroak eta askoz gehiago, hamar egunez, edukiz betetako EITBren programazio berezian
San Fermin jaiak abiapuntu hartuta, programa berriak, jaiekin eta kulturarekin lotutako emanaldiak eta kirol eskaintza zabala izango ditugu uda honetan ETBn. Iazko arrakastaren ondotik, EITBk zuzenean eskainiko ditu Faltzesko entzierroak.