Klimaren eta mekanika estatistikoaren zientzialariek Fisika Nobel saria irabazi dute
Syukuro Manabe japoniarra, Princetongo meteorologoa, eta Klaus Hasselmann alemaniarra, Max Planck Meteorologia Institutuko aditua, Lurraren klima eta gizateriak nola eragiten dion ezagutzeko oinarri sendoak jartzeagatik saritu ditu Fisikako Nobel Sariak.
Gainera, Giorgio Parisi italiarrak, La Sapienza Unibertsitateko irakasleak, Nobel saria lortu du material desordenatu eta ausazko prozesuen teoriari egindako ekarpen iraultzaileengatik.
Sistema konplexuek zoria eta desordena dituzte ezaugarri, eta ulertzen zailak dira. Gizateriarentzako funtsezkoa den sistema konplexu bat Lurraren klima da, Suediako Zientzia Akademiak azaldu duenez.
Syukuro Manabek demostratu zuen karbono dioxidoaren mailak atmosferan gora egitearekin batera lurrazalean tenperaturen gorakada gertatzen dela.
1960ko hamarkadan, Lurreko klimaren eredu fisikoak garatu zituen, eta erradiazioaren eta aire masen garraio bertikalaren arteko interakzioak aztertzen aurreneko pertsona izan zen. Egungo klima ereduak garatzeko orduan oinarriak finkatu zituen Manaberen lanak.
Gutxi gora behera hamar urte geroago, Klaus Hasselmannek eguraldia eta klima lotzeko eredu bat sortu zuen. Nahiz eta klima aldakorra eta kaotikoa izan, eredu klimatikoak fidagarriak izan daitezkeela egiaztatu zuen alemaniarrak.
Fenomeno naturalek zein gizateriaren jardunak kliman uzten dituzten seinale bereziak edo markak identifikatzeko metodoak garatu zituen. Atmosferan tenperaturaren gorakada karbono dioxido isurien ondorio dela demostratzeko balio izan dute metodoek.
Bestalde, 1980an, Giorgio Parisik patroi ezkutuak aurkitu zituen material konplexu desordenatuetan. Sistema konplexuen teoriari egindako ekarpen garrantzitsuenetakoen artean dago.
Material eta fenomeno asko eta ezberdinak ulertzeko eta deskribatzeko balio dute, nahiz eta itxuraz guztiz ausazkoak izan, ez bakarrik fisikan, baita beste esparru batzuetan ere, matematikak, biologia, neurozientziak eta ikaskuntza automatikoan esaterako.
Albiste gehiago gizartea
Iruñea sanferminetarako prest, pertsonako eta eguneko 125 eta 250 euro bitartean alokatzen diren balkoiekin
Entzierroak balkoi batetik ikustea negozio bihurtu den aukera bat da. Modan dago eta gero eta gehiago eskatzen dira. Hiriko eta inguruetako ostatuak ere datozen egunetan milaka pertsona hartzeko prestatzen ari dira.
‘Mater’ itsasontzi museoa kostaldean zehar ibiliko da, itsasora botatako zaborraren aurka borrokatzeko
Uztailean zortzi udalerritara iritsiko da, eta horietan itsasoko zaborra biltzeko doako jarduerak egingo dira. Ostegun honetan, Bilboko Itsasmuseum parean, 'Zero zabor uretan' ibilbideari hasiera eman diote, ingurumenari buruz kontzientziatzeko eta itsasoetako zaborrari buruz hausnartzeko.
Sonia Perezek gogorarazi du Cabifyk eta Uberrek hiriarteko ibilbideetan soilik jardun dezaketela
Aldundiak bost zigor jarri dizkie Gidaridun Garraio Ibilgailuen operadoreei 2025ean, gehienak hiriarteko ibilbideak soilik egitearen murrizketa ez betetzeagatik.
Kontaktuen orrien erabiltzaileei estortsioa egiten zien sare kriminal bat desegin dute Iruñean
Polizia Nazionalak 16 pertsona atxilotu ditu, eta ikerketak irekita jarraitzen du, Espainiatik kanpo egon daitezkeen beste bi inplikaturen bila ari batira.
Su handi batek Lleida kiskali du: zer da seigarren belaunaldiko sute bat?
Lleidako sutearen garrak 30 km/h-ko abiaduran joan ziren, 14 kilometroko altuerako hodei pirokumuloa sortu zen eta eguraldiak sua kontrolatzea zaildu zuen.
Joxe Azurmendi, euskararen eta euskal kulturaren aldeko ekintzaile nekaezina
Zegaman jaioa, Azurmendi Jakin taldeko kide aktiboa izan zen, Francoren debekuaren ondoren aldizkaria birsortu zenetik. Beste erakunde batzuekin ere kolaboratu zuen euskararen normalizaziorako, kulturan eta bakegintzan.
EHUk "jakintzaren demokratizazioan funtsezko rola jokatzen jarraitu" behar duela defendatu du Pradalesek
Imanol Pradales lehendakariak inauguratu du Donostian Euskal Herriko Unibertsitatearen (EHU) Udako Ikastaroen 44. edizioa. Ekitaldi horretan, Miren Arzalluz Guggenheim Bilbao Museoaren zuzendari nagusiak eskola magistrala eman du, 'Mugarik gabeko artea. Mugak gainditzen, lengoaiak esploratzen' izenburupean.
Joxe Azurmendi filosofo eta pentsalari zegamarra zendu da, 84 urte zituela
Jakin aldizkariak azpimarratu duenez, "pentsamendu itzela utzi diguzu. Hura lantzen jarraituko dugu, beti eskatu izan diguzun bezala, zu (eta inor) jainkotu gabe, baina maisu-maistrak aitortuz". Aldizkari historiko horrek nabarmendu duenez, Azurmendiren pentsamendua funtsezkoa izan zen joan den mendeko 60ko eta 70eko hamarkadetan euskara eta euskal kultura berritu eta bultzatzeko.
Zer gertatzen da gure datu pertsonalekin hotel batean ostatu hartzen dugunean?
Segurtasunagatik, hotelek datu jakin batzuk bildu eta Poliziari helarazi behar diote, baina ezin dituzte muga argi batzuez harago. Adibidez, ez dute eskubiderik gure NANa fotokopiatu edo eskaneatzeko.
Katalunian inoiz ikusi ez den hedapen-abiadura duen sute batek bi pertsona hil ditu
Lleidan atzo piztutako "seigarren belaunaldiko" baso-sute bortitzak, bi hildako eta Katalunian inoiz ikusi ez diren erregistroak utzi ditu: 17 kilometroko pirokumulua eta 28 kilometro orduko hedapen-abiadura, denbora gutxian 5.300 hektarea kiskali zituena.