Bi ekimen martxan, Txomin Letamendiren aitortza instituzional eta judiziala lortzeko

Euskal Herriko Giza Eskubideen Behatokiak eta 1950ean Madrilen "torturengatik hildako" EAJko militantea izan zen Txomin Letamendiren senideek ekimen berriak sustatuko dituzte haren ohorea berrezartzeko eta gogobetetze moral justua eskuratzeko.

Txomin Letamendi Muruak Jose Antonio Agirre lehendakariarentzat egin zuen lan, informazio zerbitzuko agentea gisa, hura erbestera joan zenean. 1946an Donostian atxilotu zuten lehen aldiz, eta urte bete geroago Bartzelonan atxiki zuten berriz ere. Bigarren atxiloketaren ondoren, gerra-kontseilua egin zioten, eta bost urteko espetxe-zigorra ezarri zioten.

GEBehatokiak azaldu duenez, "bi atxiloketen garaiko galdeketek eta torturek eta ondorengo Guadalajarako espetxeratzeak, kalte fisiko eta psikiko larriak eragin zizkioten eta aske utzi zuten”. Hala ere, 1950eko abenduaren 20an hil zen Madrilen, Juan anaiaren zaintzapean zegoenean.

Gaur egun, Letamendik ez du inolako aitorpen ofizialik. 2024ko abenduan, haren ondorengoek prozesu judizial bat hasi zuten Donostian, galdeketetan parte hartu zuten bi polizia frankisten erantzukizuna zehazteko. Epaitegiak horietako bat hilda zegoela egiaztatu zuen, eta bestearen berririk ez zegoenez, kasua itxi egin zuen.

Orain, heriotzaren 75. urteurrenari begira, familiak, GEBehatokiaren bultzadarekin, bi ekimen jarri ditu martxan. Alde batetik, eskaera bat erregistratu du, Eusko Jaurlaritzak "izaera instituzionaleko aitorpen pertsonalizatua egin diezaion, bere ohorea bere onera ekartzeko eta bere gogobetetze moral justua lortzeko".

Aitorpen hori Euskadiko Memoria Historiko eta Demokratikoari buruzko 9/2023 Legeak babesten du. Elkarteak onartu du gai hori oraindik ez dela arautu, baina gogorarazi du Imanol Pradales lehendakariak prozedura hori erabili zuela lehen Eusko Jaurlaritzako sailburu Alfredo Espinosa Orive aitortzeko, joan den apirilaren 1ean.

Bestalde, 20/2022 Memoria Demokratikoaren Legeak arautzen duen borondatezko jurisdikzioaren figuraren bidezko aitortza judizialerako izapideak ere hasi dituzte. Prozedura horrek ez ditu egileak zigortzen, soilik "egitateen egiaztapen judiziala” egiten du.

GEBehatokiaren hitzetan, "hau da Borondatezko Jurisdikzioaren bidea zabaltzen den lehen aldia Euskal Herrian, eta bide hori ireki nahi dugu, gaur egun erreakzio judizialik gabe dirauten beste hainbat gertakariri atea irekitzeko helburuarekin".