Zer da zulo beltz bat?
Zulo beltz bat nolakoa den asteazken honetan ezagutu du munduak, Unibertsoko objektu misteriotsu eta iradokitzaileenetariko bat da. EHT teleskopioak aurreneko irudia zabaldu du.
Baina zehazki zer dira, zientzialariak eta zientzialariak ez direnak zergatik liluratzen dituzte, nork hitz egin zuen zulo beltzez lehen aldiz. Roberto Emparan ICREAko (Kataluniako Ikerketa eta Azterketa Aurreratuen Institutua) fisikariak eta ikertzaileak azaldu du.
1. Zer da zulo beltz bat?
Espazioko toki bat da, bertatik ezin du ezerk ihes egin, ezta argiak ere.
2. Zergatik izar guztiak ez dira zulo beltz bihurtzen?
Izar masiboek soilik osa ditzakete zulo beltz bat. Bizitzaren azkenean erregaia agortzen dutenean, modu katastrofikoan eta geldiezinean kolapsatzen dira, eta desagertzean putzu bat sortzen dute espazioan: zulo beltza.
Hain masiboak ez direnean, izarraren materiak kolapsoa gelditu eta hilzorian dagoen izar bat osa dezake, distirarik apenas egiten duelako: nano zuri edo neutroi-izarra.
3. Zenbat mota daude?
Zulo beltzak tamainarengandik bereizten dira. Izarretakoek Eguzkiaren antzeko masa dute, eta dozenaka edo ehunka kilometroko erradioa.
Eguzkiaren masa milioika edo milaka milioika biderkatzen dutenek, galaxietako nukleoen zulo beltz supermasiboak dira.
Erdibideko zulo beltzak izatea ere posible da, baina oraindik ez ditugu aurkitu. Eguzkiaren masa ehunka milaka aldiz biderkatzen dute. Jatorrizko zulo beltzak Unibertsoaren hasieran osatu ziren, oso txikiak izan daitezkeen masekin.
4. Zergatik ezin du ezerk ihes egin zulo beltz batetik?
Bere grabitatearen indarra hain da handia, argiak ere ezin duela bere erakarpenetik ihes egin. Argiak ezin badu ihes egin, orduan ezerk ezin du; gure Unibertsoan azkarren bidaiatzen duena baita.
5. Unibertsoko edozein tokitan aurki daitezke?
Bai. Galaxia gehienek zulo beltz supermasibo bat erdian dutela uste dugu, eta izarretako ehunka milaka zulo beltz.
Lurretik gertuen dagoen zulo beltz ezagunena 3.000 bat argi-urtera dago.
6. Zeintzuk dira zulo beltzak ezagutzeko ekarpenik handiena egin duten zientzialariak?
Albert Einsteinek aurreikusteko teoria azaldu zuen, baina berak sekula ez zituen ulertu, ezta onartu ere.
Karl Schwarzschild Einsteinen ekuazioak ebazten aurrena izan zen, baina ulertzera heldu baino lehen hil zen.
John Wheelerek ezagutarazi zituen, eta fisikaren historian izenik egokiena eman zien, erabat asmatu zuen izenarekin.
Stephen Hawkingek ezaugarriak deskribatu zituen, eta paradoxa bat utzi zigun, zulo beltzak fisika kuantikoarekin elkartzeko saiakeran.
Albiste gehiago gizartea
1936an Valcalderan fusilatu zituztenei omenaldia Iruñean eta Cadreitan
Frankistek hildako 51 errepublikano horien senideak eta ordezkari politikoak berriro elkartu dira sarraskiaren 89. urteurrenean omenaldia egiteko. Iruñeko errepublikanismoaren eta sindikalismoaren intelektualak eta buruzagi nabarmenak ziren.
Salamancako boluntario bat hil da eta bost dira jada baso-suteen ondorioz Espainian hildakoak
Antza denez, boluntario gisa parte hartu zuen Ciperez (Salamanca) herrian piztutako sutea itzaltzeko lanetan, eta kea arnasteagatik ospitaleratu eta egun batzuetara hil da. Gaztela eta Leongo Juntak, berriz, oharra kaleratu du heriotza horrek suteekin inolako loturarik ez duela esanez.
Itzulera operazioak auto-ilara luzeak eragin ditu ostiralean mugan
AP-8 autobidean 11 kilometrorainoko auto-ilarak izan dira ostiral arratsaldean Irunen, Biriatuko mugatik aurrera. Irungo Udaltzaingoak AP-8aren Oinaurreko irteera itxi du, hirigunean kolapsoa saihesteko; izan ere, Frantziarantz doazen ibilgailuek bide alternatibo hori erabiltzen dute askotan auto-ilarak saihesteko.
PACMAk elkarretaratzea egin du Bilbon tauromakiaren aurka
Dozenaka pertsona bildu dira gaur arratsaldean Bilboko Vista Alegre zezen-plazaren aurrean, Aste Nagusian antolatutako zezenketen aurka. PACMAk "tratu txarrik eta heriotzarik gabeko jai herrikoiak" egitearen aldeko apustua egin du, "kultura eta tradizioa animalien sufrimendurik gabe ospa daitezen".
Erasoen aurkako protokoloaren bigarren fasea aktibatu dute Bilboko Konpartsek
Lapiko jotzea egingo dute txosnetan ostiraletik larunbaterako gauean, eta larunbatean, abuztuak 23, giza kate batean parte hartzeko deia egin dute.
Irungo haztegi batek zaintza zerbitzua eskaintzen du bonsaientzat
Lana, oporrak edo osasun arrazoiak direla eta, gero eta gehiago dira zerbitzu hau erabiltzen dutenak. "Goi-denboraldian, abuztuan batez ere, haztegia ia beteta dugu", adierazi du Javier Lumbreras Irun Bonsaiko arduradunetako batek.
Arrantza-ontzi bat identifikatu dute Donostian legez kanpoko bazterkinak uretara botatzegatik
Guardia Zibilak Laredoko itsasontzi bati egotzi dio Monpaseko uretan 700 kilo boga isurtzea, Eguzki talde ekologistak salaketa jarri ostean.
Pedro Sanchezek Presidenteen Konferentziara eramango du suteen gaia, eta ministerio arteko batzorde bat sortuko du
Eusko Jaurlaritzak dituen egoitzetara bidean dira Gasteizko kaleetan bizi ziren maliarrak
Gasteizko kaleetan bizi ziren 50 maliarretako dozena bat inguru Eusko Jaurlaritzaren egoitzetara eramaten ari dira gaur goizetik. Horrela, aldi baterako irtenbidea eman nahi diete asilo-eskaerak izapidetzeko zain dauden pertsona horiei.
Suteek 600 milioi eurotik gorako kalteak eragin dituzte, Nekazari eta Abeltzain Erakundeen Koordinakundearen arabera
Javier Fatas COAG Nekazari eta Abeltzain Erakundeen Koordinakundeko ordezkariaren arabera, "hondamendi egoera" da Estatuko hainbat tokitan, 350.000 hektarea baino gehiago erre baitira, bereziki mendebaldean. Kaltetutako eremuen artean, laborantza, abeltzaintza edo baso aprobetxamendurako lurrak daudela azpimarratu du.