Zer da zulo beltz bat?
Zulo beltz bat nolakoa den asteazken honetan ezagutu du munduak, Unibertsoko objektu misteriotsu eta iradokitzaileenetariko bat da. EHT teleskopioak aurreneko irudia zabaldu du.
Baina zehazki zer dira, zientzialariak eta zientzialariak ez direnak zergatik liluratzen dituzte, nork hitz egin zuen zulo beltzez lehen aldiz. Roberto Emparan ICREAko (Kataluniako Ikerketa eta Azterketa Aurreratuen Institutua) fisikariak eta ikertzaileak azaldu du.
1. Zer da zulo beltz bat?
Espazioko toki bat da, bertatik ezin du ezerk ihes egin, ezta argiak ere.
2. Zergatik izar guztiak ez dira zulo beltz bihurtzen?
Izar masiboek soilik osa ditzakete zulo beltz bat. Bizitzaren azkenean erregaia agortzen dutenean, modu katastrofikoan eta geldiezinean kolapsatzen dira, eta desagertzean putzu bat sortzen dute espazioan: zulo beltza.
Hain masiboak ez direnean, izarraren materiak kolapsoa gelditu eta hilzorian dagoen izar bat osa dezake, distirarik apenas egiten duelako: nano zuri edo neutroi-izarra.
3. Zenbat mota daude?
Zulo beltzak tamainarengandik bereizten dira. Izarretakoek Eguzkiaren antzeko masa dute, eta dozenaka edo ehunka kilometroko erradioa.
Eguzkiaren masa milioika edo milaka milioika biderkatzen dutenek, galaxietako nukleoen zulo beltz supermasiboak dira.
Erdibideko zulo beltzak izatea ere posible da, baina oraindik ez ditugu aurkitu. Eguzkiaren masa ehunka milaka aldiz biderkatzen dute. Jatorrizko zulo beltzak Unibertsoaren hasieran osatu ziren, oso txikiak izan daitezkeen masekin.
4. Zergatik ezin du ezerk ihes egin zulo beltz batetik?
Bere grabitatearen indarra hain da handia, argiak ere ezin duela bere erakarpenetik ihes egin. Argiak ezin badu ihes egin, orduan ezerk ezin du; gure Unibertsoan azkarren bidaiatzen duena baita.
5. Unibertsoko edozein tokitan aurki daitezke?
Bai. Galaxia gehienek zulo beltz supermasibo bat erdian dutela uste dugu, eta izarretako ehunka milaka zulo beltz.
Lurretik gertuen dagoen zulo beltz ezagunena 3.000 bat argi-urtera dago.
6. Zeintzuk dira zulo beltzak ezagutzeko ekarpenik handiena egin duten zientzialariak?
Albert Einsteinek aurreikusteko teoria azaldu zuen, baina berak sekula ez zituen ulertu, ezta onartu ere.
Karl Schwarzschild Einsteinen ekuazioak ebazten aurrena izan zen, baina ulertzera heldu baino lehen hil zen.
John Wheelerek ezagutarazi zituen, eta fisikaren historian izenik egokiena eman zien, erabat asmatu zuen izenarekin.
Stephen Hawkingek ezaugarriak deskribatu zituen, eta paradoxa bat utzi zigun, zulo beltzak fisika kuantikoarekin elkartzeko saiakeran.
Albiste gehiago gizartea
Errebolber handi bat konfiskatu dute Bilboko Abandoko geltokian izandako borroka batean
22:00ak aldera, 6. nasan, sei lagunek eztabaida sutsua hasi zuten motxila batengatik. Horren ondorioz, borrokan hasi ziren, eta segurtasun-zaintzaileek esku hartu behar izan zuten.
Zeintzuk dira Euskal Herrian isun gehien jartzen dituzten radarrak?
Gehiegizko abiadurak arazo larri bat izaten jarraitzen du euskal errepideetan. Urtea hasi zenetik, radarren erregistroak % 15 baino gehiago igo dira, eta hamar minuturo gidari bat zigortzen dute.
Mutil bat ospitaleratu dute Mutrikun txiringito batean muztioa eskatu eta akatsez zerbitzatutako garbigarria edateagatik
Eusko Jaurlaritzako Segurtasun Sailak baieztatu duenez, Ertzaintzak ikerketa abiatu du zuhurtziagabekeria larriaren ondoriozko ustezko lesio-delitu bat egin duelakoan. atestatua ofizioz ireki dela, oraingoz ez baita salaketa formalik aurkeztu gertatutakoagatik. Zauritua 18 urteko mutil bat da.
Lasterketan hildako 16 pertsonen izenak jarri dituzte Iruñeko Entzierroaren Monumentuan
Joseba Asiron Iruñeko alkateak, Udalbatzako kideek eta Udaltzaingoko eta Gurutze Gorriko hainbat ordezkarik parte hartu dute plakaren inaugurazioan. Hildakoen izen-abizenen ondoan, ezbeharra gertatu zen urtea irakurri daiteke.
2,1 milioi ibilgailuk baino gehiagok zeharkatuko dituzte euskal errepideak gaur abiatuko den trafiko operazio berezian
Trafiko handiena uztaileko azken asteburuan eta abuztuko lehenean, eta abuztuko azken bi asteburu luzeetan espero dira.
Isuria izan da Sopelako Arriatera-Atxabiribil hondartzan
Salbamendu- eta sorospen-zerbitzuek El Peñón tabernaren inguruan kaltetutako eremua balizatu dute. Gainera, establezimenduaren jabeari bertako saneamendu sistemaren berrikuspenari buruzko dokumentazioa eskatu diote.
Trailer gidari bat atxilotu dute, mozkor egonda Bilboko portuan ontziratzen saiatzeagatik
Aire litro bakoitzeko 1,19 miligramo alkohol bota ditu emakumeak, bide-segurtasunaren aurkako delitutzat jotzeko legeak ezartzen duen mugaren (0,60 mg/l) ia bikoitza.
Droga-trafikoan ziharduen sare bat desegin dute Iruñean, eta 18 pertsona atxilotu dituzte
Poliziaren arabera, San Fermin jaietarako egun gutxiren faltan, droga saltzeko 10 salmenta-gune desegitea lortu dute, Iruñea, Barañain, Orkoien, Antsoain eta Jakan. 18 atxilotuei droga-trafiko delitua eta erakunde kriminaleko kide izatea egozten dizkiete.
300 milioi pertsonak baino gehiagok kontsumitzen dituzte drogak munduan, helduen % 6k
2025eko Drogei buruzko Munduko Txostenak ohartarazi du kalamua dela gehien kontsumitzen den substantzia (% 77), eta horren atzetik daude opioideak (61 milioi), anfetaminak (30,7 milioi), kokaina (25 milioi) eta estasia (21 milioi).
Orain.eus-en aurkezpena: "Albisteak kontsumitzeko modu berriei erantzutea dagokigu"
Gaur aurkeztu da Orain.eus, EITBren plataforma digital berria. Informazioarekin eta gaurkotasunarekin zerikusia duten eduki guztiak bertan jasoko dira. Batez ere 40 urtetik beherakoen informazioa kontsumitzeko modu berrietara egokitutako euskarri jaioberria da.