Zer da euskal Kupoa? Auzia ulertzeko gakoak
Zer da Kupoa?
Estatuak Euskal Autonomia Erkidegoari (EAE) transferitu ez dizkion eskuduntzengatik ordaintzen duen dirutza konpentsatzeko Euskadik urtero-urtero ordaintzen duen kopurua da. Ekonomia Itunaren edo Kontzertu Ekonomikoaren 49. artikuluan eta Autonomia Estatutuaren 41. artikuluaren bigarren zatian dago jasota definizio legala:
"Euskadik Estatuari egindako ekarpena kupo orokor bat izango da, eta kupo hori lurralde historiko bakoitzari dagokionak osatuko du. Euskadiko Autonomia Erkidegoak bere egiten ez dituen estatuaren karga guztiei dagokien kontribuzioa da kupoa".
Noiz eta zenbat ordaindu zen lehen aldiz?
Espainiako Gobernuak 1878an ezarri zuen EAEk ordaindu beharreko lehen kupoa. Urte hartako diru-bilketari euskal eskuduntzen kostua kenduta kalkulatu zuen, eta Euskadik 2.043.177 pezeta (12.279 euro) ordaindu zituen. Alegia, garaiko auto xume batek balio zuena. Datua Pedro Luis Uriarte 80ko hamarkadan Eusko Jaurlaritzako Ogasun eta Ekonomia sailburu izandako eta Kontzertuaren aitetako batek emana da, "El Concierto Economico Vasco: una vision personal" liburuan.
Aldatu al da Kupoa ordudanik?
Bai, bereziki bi alorretan. Batetik, ordaindu beharreko kopurua ez du alde batek inposatzen, bi aldeek adosten dute eta. Estatuaren zerga-bilketa kontuan hartu barik, gastuak hartzen dira aintzat.
Gastu horiek lau motatakoak dira:
1. Estatuaren berezko eskuduntza batzuk: Gorteak, Errege Etxea, enbaxadak, Defentsa, azpiegiturak (itsas portuak, AVEa)...
2. EAErenak diren baina transferitu gabe dauden eskuduntzak: espetxe zaintza eta Gizarte Segurantza, besteak beste.
3. Elkartasunarekin lotutako Estatuaren eskuduntza batzuk. Adibidez, Lurralde-arteko Konpentsazio Funtsari dagokiona (errenta handiena duten erkidegoek txikienei lan publiko jakin batzuk egiteko emandako dirua).
4. Estatuaren zorren korrituak eta amortizazio-kuotak.
Zenbaitetan, EAEko herritarrei zuzenean eragingo ez dieten zerbitzuen gastuak ordaintzen dira Kupoaren bidez (hala nola, enbaxada baten gastuaren zati bat).
Zenbat ordaintzen da gaur egun?
Estatuko gastuaren portzentaje jakin bat ordaintzen du EAEk 1980tik: % 6,24. Bi aldeek adostu zuten ehunekoa, negoziazio luze baten ondoren. Orduko hartan, euskal ekonomiak Estatuko ekonomian duen pisua hori zela ebatzi zuten bi administrazioek.
Portzentaje hori finko mantendu da 37 urte hauetan, EAEko ekonomiak Estatuko Barne Produktu Gordinean (BPG) duen pisua aldatu bada ere. 2001etik % 6,10koa da, eta, beraz, EAE dagokiona baino gehiago ordaintzen ari da.
Kupoa derrigorrez ordaindu beharrekoa denez, zerga-bilketa positiboa eta hazkunde ekonomikoa eduki behar du Euskal Autonomia Erkidegoak. Etekinik ezean, gastatzeko duen dirua gutxiago edukiko lukeelako.
Kupoa bost urtean behin negoziatzen eta berritzen duten Lege baten arabera ezartzen da. Urtero, baina, doikuntzak edo zuzenketak egiten dira aurrekontuetan jasotako gastuak eta benetan izan diren gastu konpentsatze aldera.
1981etik 2016ra, Euskadik 133.459 milioi euroko Kupo gordina ordaindu dio Estatuari, 26.000 milioi garbi. Bestela esanda, urte hauetan EAEko herritar bakoitzak 11.558 euro garbi ordaindu ditu.
2017ko maiatzaren 3an Kupoaren inguruko akordioa lortu dute Eusko Jaurlaritzak eta Espainiako Gobernuak.
Albiste gehiago ekonomia
Udan egiten dira dendetako lapurreten % 26, eta ardoa, hestekiak eta aurpegiko kremak lapurtzen dira gehien-gehien
Jan-edatekoak daude Nielsenek egindako Estatu mailako rankingaren buruan. Horien atzetik zaintza pertsonalerako produktuak daude.
Debekatu egin dituzte zenbait nekazaritzako lan Nafarroan, sua dela eta
Nafarroako lurralde osoan debekatuta egongo da lurzoru urbanizaezinean nekazaritzako, basogintzako eta beste edozein motatako jarduerak egitea, baldin eta sua, makinak edo ekipoak erabiltzen badituzte eta horien funtzionamenduak baso-suteak eragin baditzake leherketen, txinparten edo deskarga elektrikoen bidez.
Etxebizitzen salerosketa-kopurua % 29 igo zen ekainean Euskadin
2.314 da eragiketen zenbatekoa. Interes-tasek behera egin dute, eta horrek finantzaketa merkatzea eragin du.
Euskadiko etxebizitza berrien prezioa, maximo historikoetan: 3.450 euro metro koadroko
Nafarroa aurretik (% 6,4) dago etxebizitza berrien prezioaren urtebeteko igoerari erreparatuta. Hiriburuei banan-banan begiratuta, batez besteko preziorik altuena Donostian dago, gero, Bilbon, eta azkenik, Gasteizen.
Iazko datuekin alderatuta, 3.074 langabe gutxiago zenbatu dira Euskadin uztailean, eta 78.743 kontratu sinatu dira
Ekainean baino 1.600 langabe gehiago daude, 104.991 guztira. Nafarroan duela urtebete baino 801 langabe gutxiago zenbatu dira, eta Espainiako Estatuan, oro har, 1.357 langabe gutxiago daude, eta 21.865.503 kotizatzailera iritsi dira. Kotizatzaile-kopuruaren gaineko datua maximo historikoa da.
Kutxabank, Espainiako bankurik kaudimendunena Europako Banku Zentralaren arabera
Erakundeak aise gainditzen du Europako batezbestekoa erresistentzia-testetan, eta Espainiako finantza-sektoreko kapital- eta palanka-adierazle nagusien buru da.
Ardo-ekoizleek AEBko muga-zergen eragin handiaz ohartarazi dute: "Ardoa % 50 garestituko da"
Mariasun Saenz de Samaniegok (Ostatu) Europako ardoaren garestitzeaz ohartarazi du, eta merkatu berriak bilatzeko deia egin du, Estatu Batuetan salmentak galduko direlako.
BBVAk 5.447 milioi euro irabazi ditu ekainera arte, % 9,1 gehiago, Espainian eta Mexikon izandako negozioari esker
Entitateak merkatuaren aurreikuspenak gainditzeaz gain, datozen urteetarako aurreikuspenak hobetu ditu, Sabadell erosteko eskaintza publikoaren harpidetza irekitzeko atzerako kontaketa bete-betean murgilduta dagoela. Hala ere, erakundeak ez du baieztatzen abiaraziko dutenik eta atzera egiteko aukera zabalik uzten du.
Bruselak baieztatu du ardoak AEBn % 15eko muga-zerga izango duela ostiraletik aurrera
Arabako Errioxarentzat, Ameriketako Estatu Batuak oso garrantzitsuak dira, bigarren merkatua baita bolumenari dagokionez eta lehena balioari dagokionez. Horregatik, Amaia Barredo Nekazaritza sailburuak "bide diplomatikoa eta negoziazioa azken minutura arte agortzea" eskatu du, ardoa salbuespena izan dadin.
ArcelorMittalen mozkinak % 80 handitu dira mundu mailan, 2.268 milioi euroraino
Sestaon, Basaurin, Legution, Agurainen, Olaberrian, Bergaran, Berriobeitin, Legasan eta Lesakan fabrikak dituen taldeak 2025eko bigarren hiruhilekoari dagokion txostena argitaratu du.