LHC azeleragailu erraldoia martxan dago berriro, zientzia mugara eramateko prest
Partikula Fisikaren Europako Zentroko (CEFRN) hadroien talka-eragile handia historiako garapen zientifiko garrantzitsuenetako bat da, eta 2008an martxan jarri zuenetik konspirazio teorien jomuga izan da; klima aldaketa eragin duela, unibertsoa irensteko kapaz diren zulo beltzak sor ditzakeela edo denbora makina bat bezala funtzionatu dezakeela, esaterako.
Gaur, hadroi azeleragailua (LHC) berriro martxan jarri dute. Azken hiru urteak itzalita eman ditu. Bere gaitasunak areagotzeko lan egin dute adituek. Hadroi azeleragailua osatzen duten teknologia bakoitza hobetzen saiatu dira, Jose Miguel Jimenez (Atarfe, Granada, 1968ko abenduak 13) CERNeko Teknologia Arloko buruzagiak Efe albiste-agentziari eskainitako elkarrizketan azaldu duenez.
Zeintzuk dira azeleragailuaren ezaugarri harrigarrienak?
Adierazle guztiak ia bakarrak dira munduan. Protoien energia azeleragailu batean sekula lortu den handiena da, iman sistemen tenperatura zeroz azpitik 269 gradukoa da ia 24 kilometroan, 150 tona helio likido, guztiak kopuru ikaragarriak dira.
Sortak bildutako energia 700 kilo kobre segituan urtzeko gai izango litzateke. Parametroak teknologia bakoitzaren mugan daude, imanak, kriogenia, supereroankortasuna eta hutsa.
LHCren ekarpenak zein neurritan lagunduko du materia iluna ulertzen?
Partikula fisikaren eredu estandarra agerian utzi zuen Higgs Bosoiaren aurkikuntzak (partikula guztiei masa ematen die). Unibertsoko masaren % 4,5-5a osatzen du.
Gure unibertsoaren % 95a zertaz osatzen den ez jakitea sinestezina ematen du. Materia iluna gure unibertsoaren % 20-25 litzateke, edonola ulertu behar dugu.
Geldialdi honetan materia iluna zeharka aztertzeko bi detektagailu jarri ditugu.
LHCren ziklo berriak 2025era arte luzatzea espero da. Zer etorriko da ondoren?
Azeleragailuaren kostuak optimizatzen jarraitzea da ideia. Aurkikuntza gaitasun guztia agortzeko 2040ra arte martxan egon beharko luke, eta talkak areagotu inbertsioa amortizatzeko.
Aurrekoarekin alderatuta, zenbat egingo dute gora LHCren talkek?
Aurreko zikloan segundoko 600 milioi talka genituen, eta orain ia hamar aldiz biderkatzea espero dugu, sorten bizitasuna eta distira areagotuz.
CERNaren inguruko konplot teoriak beti izan dira. Sinesten dituztenei zer esango zenieke?
Gezurrak dira. Azpiegituran babes mekanismoak ditugu. Hutsegiteren bat gertatzen denean sistema guztiak milisegundo eskasetan gelditzeko aukera dugu.
Zulo beltz bat sortzeko aukeren inguruan, Nobel saridun batzuk aztertu eta baieztatu dutenez, Unibertsoan zulo beltz txikiak sortu eta berehala desegiten dira. Modu berdinean, guk zulo beltz txiki bat sor genezake, baina ia-ia berehala desagertuko litzateke, gure atmosferatik at egunero gertatzen den bezala.
Albiste gehiago gizartea
"Hemen ez dago duintasunik eta laguntza behar dugu"
50 migratzailek asteak daramatzate Donostiako Amara auzoan kale gorrian lo egiten, asilo-eskaeraren erantzunaren zain. Gehienak Malitik iritsi dira gurera, bertako gerratik ihesi eta Frantziak kanporatu ostean.
Vuelingek bertan behera utzi ditu Bilboko aireportuan lur hartu behar zuten bost hegaldi
Bost hegazkin horiek Bilbotik egin behar zituzten irteerak ere bertan behera geratu dira.
Polemika Arrigorriagan, Udalak Vulkano orkestra jaietako programatik kanpoan utzi ondoren, "taldeko emakumeak hipersexualizatzeagatik"
Vulkano orkestrak zazpi aldiz jo du Arrigorriagan, baina aurten ez du joko Udalaren ustekabeko erabakiaren ondoren. Orkestrak, ohar baten bidez, adierazi du taldeko emakumeek libreki aukeratzen dituztela jantziak. Erabakiak polemika handia eragin du herritarren artean.
Arabako Foru Aldundiak 11.000 euroko isuna jarri dio aita bati Gasteizen arbitro bati eta entrenatzaile bati eraso egiten saiatzeagatik
Foru erakundeak halako zehazpen-proposamena abiatzen duen bigarren aldia da, eta, ziurtatu duenez, "irmo" jokatuko du aurrerantzean ere, "gertakariak garrantzitsuak eta larriak direlako".
Bertan behera utzi dute haur, gazte eta familientzako egitaraua Iruñean, baina gaueko kontzertuei eta su artifizialei eutsiko diete
Bertan behera geratu dira Menudas Fiestas, Birjolastu Juego Rejuego, Kirolari Sport Kids eta Foru plazako Gazte Eremuko programazioa. Hiriko auzoetan egitekoak ziren jarduerak ere bertan behera geratu dira, baita Ardantzeta Dantza Taldearen emanaldia ere.
50 gazte migratzaile inguru Amarako kaleetan lo egiten ari dira, asilo-eskaeraren erantzunaren zain dauden bitartean
Frantziako agintariek kanporatu egin dituzte, asiloa Espainiako Estatuan eskatu behar dutela argudiatuta; hori dela eta, Donostiako Udalak izapideak azkartzeko eskatu dio Espainiako Gobernuari.
Ertzaintzak gizon bat atxilotu du Orioko haur-patio batetik gertu, exhibizionismoa egotzita
Asteartean gertatu zen, uztailaren 8an, 16:00ak aldera, gizonezkoa adingabe batzuk zeuden esparrura sartzeko hesiaren ondoan zegoela.
Bi adingabe inputatu dituzte Corellan, AP-68 autobidera harriak jaurtitzeagatik
Gutxienez lau ibilgailuk kalte handiak jasan zituzten: kamioi batek eta hiru autok. Ekaineko azken egunetan egin zituzten erasoak, guztiak gauez.
Voloteak eskainiko ditu Forondatik Madril eta Bartzelonarako hegaldiak, azaroaren 1etik aurrera
Urtean 135 hegaldi eskaini beharko ditu Foronda Madrilekin eta Bartzelonarekin lotzeko.
Baionako jaietan Aturri ibaian desagertutako pertsona baten bila ari dira
02:45 aldera desagertu omen da, jai-eremutik kilometro batera. Suhiltzaileak eta bi urpekari bertaratu dira, eta droneak ere baliatu dituzte hura bilatzeko lanetan.