LHC azeleragailu erraldoia martxan dago berriro, zientzia mugara eramateko prest
Partikula Fisikaren Europako Zentroko (CEFRN) hadroien talka-eragile handia historiako garapen zientifiko garrantzitsuenetako bat da, eta 2008an martxan jarri zuenetik konspirazio teorien jomuga izan da; klima aldaketa eragin duela, unibertsoa irensteko kapaz diren zulo beltzak sor ditzakeela edo denbora makina bat bezala funtzionatu dezakeela, esaterako.
Gaur, hadroi azeleragailua (LHC) berriro martxan jarri dute. Azken hiru urteak itzalita eman ditu. Bere gaitasunak areagotzeko lan egin dute adituek. Hadroi azeleragailua osatzen duten teknologia bakoitza hobetzen saiatu dira, Jose Miguel Jimenez (Atarfe, Granada, 1968ko abenduak 13) CERNeko Teknologia Arloko buruzagiak Efe albiste-agentziari eskainitako elkarrizketan azaldu duenez.
Zeintzuk dira azeleragailuaren ezaugarri harrigarrienak?
Adierazle guztiak ia bakarrak dira munduan. Protoien energia azeleragailu batean sekula lortu den handiena da, iman sistemen tenperatura zeroz azpitik 269 gradukoa da ia 24 kilometroan, 150 tona helio likido, guztiak kopuru ikaragarriak dira.
Sortak bildutako energia 700 kilo kobre segituan urtzeko gai izango litzateke. Parametroak teknologia bakoitzaren mugan daude, imanak, kriogenia, supereroankortasuna eta hutsa.
LHCren ekarpenak zein neurritan lagunduko du materia iluna ulertzen?
Partikula fisikaren eredu estandarra agerian utzi zuen Higgs Bosoiaren aurkikuntzak (partikula guztiei masa ematen die). Unibertsoko masaren % 4,5-5a osatzen du.
Gure unibertsoaren % 95a zertaz osatzen den ez jakitea sinestezina ematen du. Materia iluna gure unibertsoaren % 20-25 litzateke, edonola ulertu behar dugu.
Geldialdi honetan materia iluna zeharka aztertzeko bi detektagailu jarri ditugu.
LHCren ziklo berriak 2025era arte luzatzea espero da. Zer etorriko da ondoren?
Azeleragailuaren kostuak optimizatzen jarraitzea da ideia. Aurkikuntza gaitasun guztia agortzeko 2040ra arte martxan egon beharko luke, eta talkak areagotu inbertsioa amortizatzeko.
Aurrekoarekin alderatuta, zenbat egingo dute gora LHCren talkek?
Aurreko zikloan segundoko 600 milioi talka genituen, eta orain ia hamar aldiz biderkatzea espero dugu, sorten bizitasuna eta distira areagotuz.
CERNaren inguruko konplot teoriak beti izan dira. Sinesten dituztenei zer esango zenieke?
Gezurrak dira. Azpiegituran babes mekanismoak ditugu. Hutsegiteren bat gertatzen denean sistema guztiak milisegundo eskasetan gelditzeko aukera dugu.
Zulo beltz bat sortzeko aukeren inguruan, Nobel saridun batzuk aztertu eta baieztatu dutenez, Unibertsoan zulo beltz txikiak sortu eta berehala desegiten dira. Modu berdinean, guk zulo beltz txiki bat sor genezake, baina ia-ia berehala desagertuko litzateke, gure atmosferatik at egunero gertatzen den bezala.
Albiste gehiago gizartea
MAKUSIren urteko jai erraldoia, haur eta gazteei zuzendutako jarduera-egitarau zabalarekin
EITBk haur eta gazteentzat euskaraz duen ekosistema eta plataforma digitalak egun handia du larunbat honetan. Izan ere, bigarrenez, MAKUSIren urteko jai erraldoia ospatzen ari dira egun osoan Barakaldon, BECen. MAKUSI unibertsoko protagonistek gune bereziak dituzte bertan.
Kamioi batek su hartu du AP-8ko tunel batean, eta autobidea itxita dago Astigarragan, Irungo noranzkoan
Bilborako noranzkoan ere eten dute zirkulazioa, baina dagoeneko bere onera itzuli da.
:eitb-banner?$eitb-banner$&fmt=webp-alpha&qlt=80)
'Alice' depresio isolatuak alerta egoeran jarri du penintsulako Mediterraneoko kostaldea
Alice goi-geruzetako depresio isolatuak euri-jasak eta uholdeak utzi ditu Mediterraneoko kostaldeko herri askotan, bereziki Valentziako Erkidegoan, Murtzian eta Balearretan. Valentziako Erkidegoa izan da kaltetuenetako bat, Gandiako (Valentzia) hainbat tokitan metro koadroko 110 litro baino gehiago pilatu baitituzte lau orduan. Estatuko Meteorologia Agentziak (Aemet) alerta aktibatu du, eta prezipitazioak astelehenera arte izango direla iragarri du.
Bost pertsona zauritu dira Gendulainen, kamioi baten eta auto baten arteko talkan
A-12 Iruñea-Logroño autobideak, Iruñerako noranzkoan, ohiko martxa berreskuratu du laster. Goizean, ordea, bidea itxi behar izan dute ezbehar horren ondorioz, eta NA-1110 Iruñea-Logrono errepidetik bideratu dute zirkulazioa, Foruzaingoak jakitera eman duenez.
100.000 biztanleko 15 psikiatrako ratioarekin, EAE da Estatuan arreta psikiatriko gehien ematen duena
Osasun mentaleko arretan, gizartean eragin handia duten arazo konplexuei aurre egiteko proiektu estrategikoak garatzen ditu Osakidetzak, hala nola suizidioaren prebentzioa, lehen gertakari psikotikoetan esku hartzea edo elikadura-nahasmenduen arreta.
Bilboko saltoki batek salgai dituen 65 telefono lapurtutakoak ote diren ari dira ikertzen
Ohar baten bidez, Udalak jakinarazi du Mariaren Bihotza plazan dagoen denda miatu ondoren, bi pertsona ari direla ikertzen, delitua egin dutelakoan.
Osasunaren kalterako baldintzetan prostituitzera behartuta zeuden bost emakume askatu dituzte Donostian
Sexu askatasunaren aurkako delituak jazartzeko ikerketa ekainean hasi zuten. Operazioan, hiru lagun atxilotu dituzte eta Donostiako Isabel II.aren hiribidean zegoen prostituzio etxe bat desegin dute.
Ikasleen ongizate emozionala zaintzeko ingurune positiboak sustatzen dituzte eskola askotan
Ikasleen ongizate emozionala gero eta garrantzitsuagoa da eskolan. Hori dela eta, txikitatik erabateko arreta eta emozioen autogestioa kudeatzen irakasten diete eskola-giroan, irakasleek haurren garapenean duten eginkizun eragingarria sustatzeko.
Alice depresioak 120 l/m2 utzi ditu Cartagenan eta 100 l/m2 Valentziako Erkidegoko toki batzuetan, baina ez du gorabehera larririk eragin
Murtziako 12 udalerritan bertan behera utzi dituzte eskolak, eta erkidegoko hainbat bide eta errepide itxi behar izan dituzte.
"Aldez aurretik salaketarik ez badago, Administrazioek ezin dute jarduera pribatuetan esku hartu"
Bernedoko udaleku polemikoen auzia mintzagai izan du Arabako Kultura eta Kirol foru diputatuak. Dagoeneko 18 salaketa jarri dira kanpaleku horietan sexu-askatasunaren aurka egin omen ziren delituengatik.