LHC azeleragailu erraldoia martxan dago berriro, zientzia mugara eramateko prest
Partikula Fisikaren Europako Zentroko (CEFRN) hadroien talka-eragile handia historiako garapen zientifiko garrantzitsuenetako bat da, eta 2008an martxan jarri zuenetik konspirazio teorien jomuga izan da; klima aldaketa eragin duela, unibertsoa irensteko kapaz diren zulo beltzak sor ditzakeela edo denbora makina bat bezala funtzionatu dezakeela, esaterako.
Gaur, hadroi azeleragailua (LHC) berriro martxan jarri dute. Azken hiru urteak itzalita eman ditu. Bere gaitasunak areagotzeko lan egin dute adituek. Hadroi azeleragailua osatzen duten teknologia bakoitza hobetzen saiatu dira, Jose Miguel Jimenez (Atarfe, Granada, 1968ko abenduak 13) CERNeko Teknologia Arloko buruzagiak Efe albiste-agentziari eskainitako elkarrizketan azaldu duenez.
Zeintzuk dira azeleragailuaren ezaugarri harrigarrienak?
Adierazle guztiak ia bakarrak dira munduan. Protoien energia azeleragailu batean sekula lortu den handiena da, iman sistemen tenperatura zeroz azpitik 269 gradukoa da ia 24 kilometroan, 150 tona helio likido, guztiak kopuru ikaragarriak dira.
Sortak bildutako energia 700 kilo kobre segituan urtzeko gai izango litzateke. Parametroak teknologia bakoitzaren mugan daude, imanak, kriogenia, supereroankortasuna eta hutsa.
LHCren ekarpenak zein neurritan lagunduko du materia iluna ulertzen?
Partikula fisikaren eredu estandarra agerian utzi zuen Higgs Bosoiaren aurkikuntzak (partikula guztiei masa ematen die). Unibertsoko masaren % 4,5-5a osatzen du.
Gure unibertsoaren % 95a zertaz osatzen den ez jakitea sinestezina ematen du. Materia iluna gure unibertsoaren % 20-25 litzateke, edonola ulertu behar dugu.
Geldialdi honetan materia iluna zeharka aztertzeko bi detektagailu jarri ditugu.
LHCren ziklo berriak 2025era arte luzatzea espero da. Zer etorriko da ondoren?
Azeleragailuaren kostuak optimizatzen jarraitzea da ideia. Aurkikuntza gaitasun guztia agortzeko 2040ra arte martxan egon beharko luke, eta talkak areagotu inbertsioa amortizatzeko.
Aurrekoarekin alderatuta, zenbat egingo dute gora LHCren talkek?
Aurreko zikloan segundoko 600 milioi talka genituen, eta orain ia hamar aldiz biderkatzea espero dugu, sorten bizitasuna eta distira areagotuz.
CERNaren inguruko konplot teoriak beti izan dira. Sinesten dituztenei zer esango zenieke?
Gezurrak dira. Azpiegituran babes mekanismoak ditugu. Hutsegiteren bat gertatzen denean sistema guztiak milisegundo eskasetan gelditzeko aukera dugu.
Zulo beltz bat sortzeko aukeren inguruan, Nobel saridun batzuk aztertu eta baieztatu dutenez, Unibertsoan zulo beltz txikiak sortu eta berehala desegiten dira. Modu berdinean, guk zulo beltz txiki bat sor genezake, baina ia-ia berehala desagertuko litzateke, gure atmosferatik at egunero gertatzen den bezala.
Albiste gehiago gizartea
Olatuen ikuskizunak dozenaka pertsona erakarri ditu Donostiako Pasealeku Berrira
Euskalmetek abisu horia ezarri du gaur itsasaldeko arriskuagatik. Ondorioz, Donostiako Udalak itxi egin du Santa Klara uhartea, eta debekatu egin die ibilgailuei Pasealeku Berrira sartzea. Hala ere, donostiar eta bisitari askok olatuen ikuskizunaz gozatu nahi izan dute, eta bat baino gehiago goitik behera bustita joan da etxera.
Gizon bat atxilotu dute Gasteizen bikotekideari erasotzea egotzita
Ustezko erasotzaileak kaletik jarraitu zion emakumeari, eta hainbat herritarrek babestu behar izan zuten, Udaltzaingoa iritsi zen arte.
Nafarroak 118 adingabe hartuko ditu urtebeteko epean, dagoeneko "tentsionatuta" dagoen erkidegoa bada ere
Ministroen Kontseiluak onartutako dekretuak ezarri du 100.000 biztanleko 32,6 adingabe artatuko dituztela. Euskadik eta Kataluniak ez lukete harrerako gazterik hartu beharko, orain arte "egindako ahaleginagatik".
Osakidetzak itzultzaile neuronal bat erabiliko du euskaraz egindako kontsulten informazio idatzia gaztelaniara itzultzeko
Tresna horri esker, profesionalek informazioa euskaraz sartu ahal izango dute pazienteen historialean, eta elebidunak ez direnek "interpretazio arazorik gabe" eskuratu ahal izango dute.
Galizian 95.000 hektarea baino gehiago kiskali dira dagoeneko, abuztuan izandako baso-suteetan
Galizian 95.000 hektarea baino gehiago erre dira, baso-suteetan udan. Orain, 20 hektareatik gorako hiru sute aktibo geratzen dira: bi, Ourensen, eta bat, Lugon.
Donostiako Udalak 220 tona harri kendu ditu gaur goizaldean Ondarretako hondartzatik
Donostiako Udalak 220 tona harri kendu ditu gaur goizaldean Ondarretako hondartzatik. Operatiboa berriro errepikatuko da gaur, astearte gauetik asteazken goizaldera arte.
Raul Incertis, medikua Gazan: "Bonbardaketek agerian uzten dute Israel genozidioa egiten ari dela"
Raul Incertis larrialdietako mediku eta anestesistak duela hilabete arte Israelek bonbardatu duen ospitalean egin du lan. Bertan zela, seitan bonbardatu zuten erietxea, baina gaurkoa izan da erasorik hilgarriena. Berarekin hitz egiteko aukera izan dugu.
Eguraldiak baso-suteak itzaltzeko lanak zaildu ditu berriro Zamora eta Leonen
Arriskuak muturrekoa izaten jarraitzen du, eta arrisku-maila ez da jaitsiko ostegunera edo ostiralera arte. Hori dela eta, arreta handiz jarraitzeko deia egin dute agintariek.
Txirrindulari bat hil da Mendiben izandako istripu batean
29 urteko txirrindularia 60 metroko amildegi batetik erori da Burdinkurutzetako mendatearen jaitsieran.
Bost urtetik gorako espetxe zigorra ezarri diote gizon bati bikotekideari sexu-abusuak egiteagatik, Gipuzkoan
Fiskaltzak 16 urte baino gehiagoko zigorrak eskatu zituen, baina, epaiaren arabera, biktimak ez zuen "behar bezala egiaztatu" sexu-harremanak ez zituela nahi adierazi izana.