LHC azeleragailu erraldoia martxan dago berriro, zientzia mugara eramateko prest
Partikula Fisikaren Europako Zentroko (CEFRN) hadroien talka-eragile handia historiako garapen zientifiko garrantzitsuenetako bat da, eta 2008an martxan jarri zuenetik konspirazio teorien jomuga izan da; klima aldaketa eragin duela, unibertsoa irensteko kapaz diren zulo beltzak sor ditzakeela edo denbora makina bat bezala funtzionatu dezakeela, esaterako.
Gaur, hadroi azeleragailua (LHC) berriro martxan jarri dute. Azken hiru urteak itzalita eman ditu. Bere gaitasunak areagotzeko lan egin dute adituek. Hadroi azeleragailua osatzen duten teknologia bakoitza hobetzen saiatu dira, Jose Miguel Jimenez (Atarfe, Granada, 1968ko abenduak 13) CERNeko Teknologia Arloko buruzagiak Efe albiste-agentziari eskainitako elkarrizketan azaldu duenez.
Zeintzuk dira azeleragailuaren ezaugarri harrigarrienak?
Adierazle guztiak ia bakarrak dira munduan. Protoien energia azeleragailu batean sekula lortu den handiena da, iman sistemen tenperatura zeroz azpitik 269 gradukoa da ia 24 kilometroan, 150 tona helio likido, guztiak kopuru ikaragarriak dira.
Sortak bildutako energia 700 kilo kobre segituan urtzeko gai izango litzateke. Parametroak teknologia bakoitzaren mugan daude, imanak, kriogenia, supereroankortasuna eta hutsa.
LHCren ekarpenak zein neurritan lagunduko du materia iluna ulertzen?
Partikula fisikaren eredu estandarra agerian utzi zuen Higgs Bosoiaren aurkikuntzak (partikula guztiei masa ematen die). Unibertsoko masaren % 4,5-5a osatzen du.
Gure unibertsoaren % 95a zertaz osatzen den ez jakitea sinestezina ematen du. Materia iluna gure unibertsoaren % 20-25 litzateke, edonola ulertu behar dugu.
Geldialdi honetan materia iluna zeharka aztertzeko bi detektagailu jarri ditugu.
LHCren ziklo berriak 2025era arte luzatzea espero da. Zer etorriko da ondoren?
Azeleragailuaren kostuak optimizatzen jarraitzea da ideia. Aurkikuntza gaitasun guztia agortzeko 2040ra arte martxan egon beharko luke, eta talkak areagotu inbertsioa amortizatzeko.
Aurrekoarekin alderatuta, zenbat egingo dute gora LHCren talkek?
Aurreko zikloan segundoko 600 milioi talka genituen, eta orain ia hamar aldiz biderkatzea espero dugu, sorten bizitasuna eta distira areagotuz.
CERNaren inguruko konplot teoriak beti izan dira. Sinesten dituztenei zer esango zenieke?
Gezurrak dira. Azpiegituran babes mekanismoak ditugu. Hutsegiteren bat gertatzen denean sistema guztiak milisegundo eskasetan gelditzeko aukera dugu.
Zulo beltz bat sortzeko aukeren inguruan, Nobel saridun batzuk aztertu eta baieztatu dutenez, Unibertsoan zulo beltz txikiak sortu eta berehala desegiten dira. Modu berdinean, guk zulo beltz txiki bat sor genezake, baina ia-ia berehala desagertuko litzateke, gure atmosferatik at egunero gertatzen den bezala.
Zure interesekoa izan daiteke
Jenofa Berhokoirigoinek eta On.eus atariak jaso dituzte Rikardo Arregi sari nagusiak
Merezimenduzko saria Jakoba Errekondok eraman du, Bizi Baratzea lanagatik.
Sute ikusgarri batek lau eraikin hustuarazi ditu Iruñeko Arrotxapea auzoan
Horrez gainera, SOS Nafarroak konfinatzeko eta ateak eta leihoak ixteko eskatu die Marcelo Celayeta kalearen inguruko bizilagunei, keak eragindako intoxikazioak saihesteko.
Hezkuntza saila jantokietan sukalde kontzeptu berri bat ezartzen hasi da "menu osasungarriagoak" emateko
Sukalde elektriko bertikalen sistema aitzindaria da, in situ, menu osasungarriagoak emateko. Hezkuntza sailburu Begoña Pedrosak azaldu duenez, sukalde bertikal horietan eltze baskulagarriak erabiltzen dira, eta langileek "ez dute ontzi astunak erabili beharrik". "Sukaldearen erabilera funtzio anitzeko sistemei esker sinplifikatzen da; makina bakar batek hainbat prozesu gauza ditzake", zehaztu du.
Betetzeko zailak diren lanpostuen Osakidetzako lan-eskaintza publikoan eskainitako plazen % 45 bete gabe daude
Guztira, 169 lanpostu eskaini ziren deialdian, baina 75ek uko egin diote plazari edo eszedentzia eskatu dute. Hori gertatu da, hain zuzen ere, Familia Medikuntzako 60 lanpostutan, Pediatriako 10etan eta Psikiatriako 5etan.
Eusko Jaurlaritzak sukalde elektrikoen aldeko apustua egin du ikastetxeetan, menu osasungarriagoak eta jasangarriagoak emateko
Hezkuntza Sailak, 2027. urtea baino lehen, 28 in situ sukalde jarriko ditu, eta eremuko 16, nutrizioa, langileen lana eta jasangarritasuna hobetzeko.
Errektoreak EHUko finantzaketari egindako kritikak "egia-oste, gezur eta eufemismoetan" oinarritzen dira, Perez Iglesiasen iritziz
Juan Ignacio Perez Iglesias Eusko Jaurlaritzako Zientzia, Unibertsitate eta Berrikuntza sailburuak ukatu egin du EHU "azpifinantzatuta" dagoela, eta gaineratu du "oso zaila" dela horrelako diskurtsoetatik abiatuta akordioak lortzea.
Kerman hiltzea egotzita espetxeratutako diskoteka-atezaina aske uztea agindu du epaileak, behin-behinean
Baliteke akusatua hurrengo ordu edo egunetan ateratzea espetxetik.
Emakume bat ikerketapean dago 10 urteko semea gidatzen ari zela grabatzeagatik eta irudiak sare sozialetara igotzeagatik, Irunen
10 urteko adingabe baten ama ikertzen ari dira, bide-segurtasunaren aurkako ustezko delitu batengatik; semeari autoa gidatzeko baimena eman eta hori egiten ari zela grabatu egin zuelako. Urriaren 19an gertatu zen, Irunen, eta ondoren sareetara igo zituen.
Auto-ilarak sortu dira BI-10 errepidean, Bilbo eta Barakaldo parean bi istripu izan baitira
Bilboko istripuaren ondorioz, errei bat itxi dute Irunerako noranzkoan eta hiru kilometrorainoko auto-ilarak sortu dira. Halaber, Max Center parean izandako ezbeharra dela eta, bi errei itxi dituzte.
Euskadik ospe gastronomikoa indartu du: hiru izar dituzten jatetxe guztiak mantendu egin dira eta beste lau Michelin gidan estreinatu dira
Michelin 2026 Gidak Euskadiko lau jatetxe berri ditu orain, eta iazko sari guztiak mantendu ditu, baita hiru izarreko lau jatetxeak eta bi izarreko bi jatetxeak ere.