Zer da zulo beltz bat?
Zulo beltza Unibertsoko objektu misteriotsu eta iradokitzaileenetariko bat da. EHT teleskopioak aurreneko irudia zabaldu du. Baina zehazki zer dira, zientzialariak eta zientzialariak ez direnak zergatik liluratzen dituzte, nork hitz egin zuen zulo beltzez lehen aldiz. Roberto Emparan ICREAko (Kataluniako Ikerketa eta Azterketa Aurreratuen Institutua) fisikariak eta ikertzaileak azaldu du.
1. Zer da zulo beltz bat?
Espazioko toki bat da, bertatik ezin du ezerk ihes egin, ezta argiak ere.
2. Zergatik izar guztiak ez dira zulo beltz bihurtzen?
Izar masiboek soilik osa ditzakete zulo beltz bat. Bizitzaren azkenean erregaia agortzen dutenean, modu katastrofikoan eta geldiezinean kolapsatzen dira, eta desagertzean putzu bat sortzen dute espazioan: zulo beltza.
Hain masiboak ez direnean, izarraren materiak kolapsoa gelditu eta hilzorian dagoen izar bat osa dezake, distirarik apenas egiten duelako: nano zuri edo neutroi-izarra.
3. Zenbat mota daude?
Zulo beltzak tamainarengandik bereizten dira. Izarretakoek Eguzkiaren antzeko masa dute, eta dozenaka edo ehunka kilometroko erradioa.
Eguzkiaren masa milioika edo milaka milioika biderkatzen dutenek, galaxietako nukleoen zulo beltz supermasiboak dira.
Erdibideko zulo beltzak izatea ere posible da, baina oraindik ez ditugu aurkitu. Eguzkiaren masa ehunka milaka aldiz biderkatzen dute. Jatorrizko zulo beltzak Unibertsoaren hasieran osatu ziren, oso txikiak izan daitezkeen masekin.
4. Zergatik ezin du ezerk ihes egin zulo beltz batetik?
Bere grabitatearen indarra hain da handia, argiak ere ezin duela bere erakarpenetik ihes egin. Argiak ezin badu ihes egin, orduan ezerk ezin du; gure Unibertsoan azkarren bidaiatzen duena baita.
5. Unibertsoko edozein tokitan aurki daitezke?
Bai. Galaxia gehienek zulo beltz supermasibo bat erdian dutela uste dugu, eta izarretako ehunka milaka zulo beltz.
Lurretik gertuen dagoen zulo beltz ezagunena 3.000 bat argi-urtera dago.
6. Zeintzuk dira zulo beltzak ezagutzeko ekarpenik handiena egin duten zientzialariak?
Albert Einsteinek aurreikusteko teoria azaldu zuen, baina berak sekula ez zituen ulertu, ezta onartu ere.
Karl Schwarzschild Einsteinen ekuazioak ebazten aurrena izan zen, baina ulertzera heldu baino lehen hil zen.
John Wheelerek ezagutarazi zituen, eta fisikaren historian izenik egokiena eman zien, erabat asmatu zuen izenarekin.
Stephen Hawkingek ezaugarriak deskribatu zituen, eta paradoxa bat utzi zigun, zulo beltzak fisika kuantikoarekin elkartzeko saiakeran.
Zure interesekoa izan daiteke
Bideoan harrapatuta: Hiru lagun grabatu zituzten Gordexolan, etxe batera sartzen saiatzen
Azaroaren 5ean, 21:30ean, Gordexolan segurtasun kamera batzuek grabatutako irudiak dira honakoak. Autoan iritsi, eta etxeko hesia gainetik salto egiten dute hiru pertsonak. Hainbat kolpe entzuten dira eta badoaz. Kasu honetan ez zuten lortu baina inguruko etxebizitzetan lapurretak izan dira.
Familia bakarreko etxebizitzetan lapurretak egiten zituen talde ibiltari bateko kideak espetxeratu dituzte Bizkaian
Ikerketari esker, urrian eta azaroan Busturialdean eta Mungialdean egindako hamabost lapurreta argitu ahal izan dituzte.
3.000 euro ordaintzeko prest zegoen bikote bati jaioberri bat erostea galarazi diote Malagan
Erregistro Zibilean guraso gisa ageri zen gizona ez da haren aita biologikoa, baizik eta, haurtxoaren amarekin adostuta, aita gisa izendatzeko prest zegoen pertsona. Jaioberria erosi nahi zuen bikoteak ezin du seme-alabarik izan.
Gizon bat atxilotu dute Donostian, emazteari eraso egiteagatik
Biktima osasun-zentro batean artatu dute, eta atxilotua epailearen esku utziko dute beharrezko izapideak betetakoan.
Indarkeria matxistarekin lotutako ia 6.000 salaketa jaso ditu Ertzaintzak urtarriletik eta urrira bitartean
Gaur egun 6.223 emakume babesten ditu Ertziantzak indarkeria matxistatik. Segurtasun Sailak jakinarazi du, gainera, talde espezializatua martxan dagoela jada, eta sei emakumek osatzen dutela. Bestalde, salaketek gora egin dute aurten.
Lau pertsona zauritu dira, horietako bat larri, Zizur Nagusian izandako istripu handi batean
Bost ibilgailuk egin dute talka, bart, eta A-12 errepidea itxita egon da, Logroñorako noranzkoan, goizaldeko bostak arte.
Maliko errefuxiatuek Gasteizko kaleetan ematen dute gaua, muturreko hotzarekin eta aldi baterako irtenbide gabe
Negu gorriko giro betean, norbaitek entzun eta irtenbide bat ematea besterik ez dute nahi, bizitza berri bat hasi ahal izateko, gerratik eta mehatxuetatik urrun.
Gizon bat atxilotu dute Malagako etxebizitza batean bikotekide ohia hiltzea egotzita
Rincon de la Victoria udalerriko bizilagunek liskar bat izan dela ohartarazi dute 10:20 aldera. Agenteak bertaratu direnean, hilda topatu dute 60 urteko emakumea, indarkeria zantzuak zituela.
Familia eta lagun asko Urkiolara gerturatu dira, sasoiko lehen elurteaz gozatzeko asmoz
Eguzkiak giroa zertxobait berotu du, baina tenperatura baxuekin esnatu gara larunbat honetan ere. Inork ez du galdu nahi izan zuriz jantzitako paisaia ikusteko aukera.
Labrazako kontzejuak eta plataforma ekologistek Labrazako zentral eolikoa gelditzeko eskatu dute
Labrazako Kontzejuak eta Arabako Errioxa Bizirik, Arabako Mendiak Aske eta Araba Bizirik plataformek herrian aurreikusitako zentral eolikoaren proiektua berehala gelditzeko eskatu dute, EAEko Auzitegi Nagusiak proiektuaren aurka aurkeztutako errekurtsoak ebatzi arte. Gainera, Labrazan abenduaren 13an egingo den elkartasun jardunaldira gonbidatu dituzte herritarrak.