'Ulergarritasunak izan du pisu handiena ‘Errementari’ko euskaran'
Paul Urkijo zuzendariak argi zuen: ?Errementari? filma, ?Patxi errementaria? ipuinean oinarrituta eraiki duen pelikula (ostiralean, martxoak 2, estreinatuko da zinema areto komertzialetan), euskaraz egin behar zen, eta ideia bikaina iruditu zitzaion, arabarra izanik, XIX. mendeko Arabako euskararen kutsu bat ematea pertsonaiek darabilten mintzairari.
Filmean, euskara batua, Arabako euskara, Ataungoa (Jose Migel Barandiaran ipuina aurkitu eta zabaldu zuenaren omenez) eta Oiartzualdeko esamoldeak entzuten dira, eta bi bidaide izan ditu Paul Urkijok lantegi eder baina eskerga horretan: Gorka Lazkano pelikulako euskara arduraduna eta Koldo Zuazo hizkuntzalari eta ?Arabako euskara? liburuaren egilea.
Lazkanorekin hitz egin dugu, lan horren berri gehiago jakiteko.
Euskara ezberdin asko entzuten dira filmean. Nola antolatu duzue lana?
Alde batetik daude trataera motak (hika, zuka, berorika) eta erregistroak (hizkera jasoa, kolokiala?), eta, bestetik, euskalkien erabilera.
Lau aldaera erabili ditugu, nagusiak bi dira: erakundeetako ordezkariek (diputazioko komisarioak eta demonioek) euskara batuan egiten dute eta herriko jende xeheak ?arabarrez? egiten du.
Bestalde, narratzaileak Ataungoa egiten du (Barandiaranen omenez, hark jaso baitzuen Patxi errementaria ipuina), eta herrian salerosketan dabilen kinkilari batek Oiartzualdeko moduko bat, kanpotik datorrela markatzeko.
Filmean herritar xeheek darabilten Arabako euskara berreskuratzeko, Juan Bautista Gamiz (Sabando, 1696 - Bolonia, 1773) idazlearen testuetan oinarritu zarete. Zergatik aukeratu duzue idazle hori?
Gamizek Arabako hiru azpieuskalkietatik ekialdeko aldaeran egiten zuen. Pelikula inguru hartan kokatuta dago, Arabako Mendialdean (herriaren kanpoaldeak Korresen eta Antoñanan grabatu ziren), eta garaia XIX. mende erdialdea da. Ezagutzen direnen artetik, Gamiz da istorioaren garaira eta tokira gehien hurbiltzen dena.
Baina horren gainetik, garrantzitsuena zera da: erdialdeko euskaratik hurbilago dago, eta euskaldun gehienentzat ulergarriak izan daitezke haren hizkeraren ezaugarriak.
Zer ezaugarri zehatz ditu sortu duzuen hizkera horrek?
Adibide batzuk jartzearren:
· deklinabidean, horrekin > horregaz, amarena > amana;
· -a letrarekin amaitutako hitzak + a > -ea egitea (alaba > alabea);
· partizipioetako amaierako i kentzea (ikus dot);
· ezan erroa egin bihurtzea eta aditzak -tu mantentzea (hartu egizu);
· komunztadurarik eza kasu batzuetan (eskuak dezu leun?);
Aplikatutako ezaugarri gehienak Gamizenak dira, hitz batzuk ere bai, baina badira, adibidez, Landuccik XVI. mendean Gasteizen jasotako zenbait hitz (kanpai > kanpae?), edo Lazarragarenak (non > nun?), Sakanako hitzen bat (panpina > popiña?) eta abar.
Aditzak Urdiaingoak dira (Burunda), eta hori da seguruenik ezaugarririk ?exotikoena?. Nahasketa bitxia da, batzuetan mendebaldeko euskararen antza hartzen zaio, Goierri aldekoa ere bai, Burundakoa?
Zelan zaindu duzu ulergarritasunaren eta fideltasunaren arteko oreka?
Azken erabakian, beti izan du pisu handiagoa ulergarritasunak. Hasieran gehiago tematu nintzen ahalik eta ezaugarri gehien sartzearekin. Hor ondo etorri zitzaidan Koldo Zuazoren begirada, jakiteko zer erabili eta zer ez.
Adibidez, aurreko bertsioetan ?p? eta ?b? zuten hitz batzuk ?f?-rekin jarri nituen (zufia, zafia?), eta halako beste hainbat. Ulergarritasunaren alde, sinpletu egin behar zela konturatu nintzen, baina.
Beste kasu batzuetan, berriz, aktoreen lana errazteko aldatu nituen gauzak. Adibidez, umeen azalean jartzen nintzen, eta pentsatzen nuen: ?Jode, hauek nahikoa lan dute interpretatzen, gainera testuarekin gehiago zailtzeko??. Hala, esaldiak eraikitzeko moduan ere sinpletzera jo nuen.
Helburua ez da izan saiakera filologiko bat egitea. Ikusi dugu elementu identifikatzaile batzuk bakarrik erabiliz lor daitekeela bilatzen genuen ?kutsu? hori.
CONTENIDO NO ENCONTRADO
Zure interesekoa izan daiteke
“Lurdes Iriondo, ez gera alferrik pasako” dokumentala zinemetatik pasatuko da
Iruñean, Bilbon, Donostian eta Madrilen izango da ikusgai filma estreinaren egunean, azaroaren 14an, eta herriz herri erakutsiko dute gero: Tolosa, Lasarte, Basauri, Aramaio…
Paul Urkijo: "Euskal izaki mitologikoak modu eder eta epikoenean erakutsi nahi nituen"
Gaua filmean berritzen eta omentzen diren izaki eta kondaira mitologikoez mintzo zaigu Paul Urkijo, EITBrentzat primizian: Gaueko, Inguma, Mateo Txistu, Akerbeltz... Aita Barandiaranek jasotako objektu eta kondairak, sorginkeria uxatzeko erritualak, sorginkeriarekin lotutako esaldi eta elezaharrak... Urkijok euskal tradizioa arakatu du bere hirugarren film luzean. Haien errepasoa egin eta, konjurua oker esan zuen gizona hegaz nola jarri zuen ulertzeko trukoa argitu digu, esate baterako.
Paul Urkijo: “Txikitan jaso nituen gaueko istorio guztien multzo bat da ‘Gaua’”
Gaua pelikula epikoaren zuzendariak azaldu duenez, “Inkisizioak sortu zituen gezurrak hartu, geureganatu, elikatu eta haien kontra jaurtitzeko” egin dute filma. “Bide argitsutik joateko esaten digute, baina batzuetan bide horretatik aldendu behar zara, beldurrak eta iluntasuna zeharkatu, zoriontasunera eta askatasunera iristeko, nahi dugun modukoak izateko”. Arabar zuzendariak eta Iñake Irastorza, Ane Gabarain eta Elena Irureta aktoreek EITBren parte-hartzea duen ekoizpenaren zertzelada batzuk aletu dizkigute bideo esklusibo honetan. Filmatze “gogor eta luzearen” sekretu batzuk eman dizkigu Yune Nogueiras protagonistak ere: “Paulekin lan egiteko ametsa bete dut”.
“Gaua”n ez galtzeko koordenadak: pelikularen materiala primizian
Paul Urkijoren hirugarren film luzea ostiralean, hilak 14, iritsiko da zinema-aretoetara. Lehenago, Urkijok berak pelikularen gako batzuk eman dizkigu primizian, gauean murgiltzeko mapa modura erabil ditzagun.
"Singular" Alberto Gastesiren filma azaroaren 28an iritsiko da zinema aretoetara
Patricia Lopez Arnaiz eta Javier Rey dira Alberto Gastesi donostiar zinemagilearen (Gelditasuna ekaitzean, Argi gorriak) bigarren film luzearen protagonistak "Adimen artifizialaren mugak eta giza dolua aztertzen dituen zientzia-fikziozko thriller honek EITBren parte-hartzea du, eta azaroaren 28an iritsiko da Hegoaldeko zinema aretoetara, fantasiazko zinemaren Sitgeseko jaialdian estreinatu ondoren. Diana (Lopez Arnaiz) Adimen Artifizialean aditua da, eta udako etxe zaharrera joango da Martin senar ohiarekin elkartzeko, hamabi urtez elkar ikusi gabe egon eta gero. Hasierako giro ona hankaz gora jarriko du, baina, gertakari batek: Andrea batuko zaio bikoteari, bikotearen semea zenarekin antz misteriotsua duen mutikoa.
Omenaldia egin diote Jose Ramon Soroizi Legorretan
Maspalomas pelikula estreinatu dute larunbat honetan Legorretan (Gipuzkoa), eta Jose Ramon Soroiz omendu dute bertan, horren jaioterria baita. Filma ikusteaz gain, herritarrek aktorea aurrez aurre ikusteko eta entzuteko aukera izan dute.
“Deathstalker”ek irabazi du Fantasiazko eta Beldurrezko Zinemaren Asteko film luze onenaren saria
Donostiako zinema jaialdiaren 36. edizioaren palmaresa iragarri dute. "Olentzerori eskatu nion" Amaia San Sebastianen pelikulak irabazi du Euskal Film Labur Onenaren EITB Saria.
“Popel”, nazien biktimen errautsen bila
Oier Plazak František Suchýren eta haren semearen historia bildu du gaurtik aurrera zinemetan ikusi ahalko den dokumentalean: nazien 2.000 biktimaren errautsak ezkutatu zituzten, hildakoon gizatasuna gordetze aldera.
"Subsuelo" zinema aretoetara iritsi da, Seminciko sariaren bermearekin
Fernando Francok zuzendu duen euskal koprodukzioak gidoi onenaren saria jaso zuen Valladolideko zinemaldian, Francok berak eta Begoña Arosteguik idatziz egindako lanari esker.
Zinemaz gozatzen 600 urte eta gero
Betidanik izan dira presente ijitoak zineman. Ez ahaztu, azken ikerketen arabera, ondorengoek baieztatuta, Charles Chaplinek berak bazuela odol ijitoa zainetan.