San Joan gaua, eguzkiari suaz laguntzen
Ekainaren 21eko udako solstizioaren ondoren, egunak gero eta laburragoak hasi dira izaten, eta iluntasuna, urteko gaurik laburrena atzean utzita, egunari gailentzen hasi zaio apurka-apurka baina tai gabe, argitasunari pikorka tokia hartuz.
Hain zuzen ere, hori da San Joan gaueko ospakizunen jatorria: sugarren bidez, udako solstizioaren unetik aurrera indarra galtzen ari zen eguzkiari lagundu nahi zioten gure arbaso urrunek, hainbat historialariren arabera, kristautasunak jaia bereganatu aurretik, eta horretarako pizten zituzten suak.
Baina zergatik ospatzen dugu, orduan, gaur egun solstizioaren jaia ekainaren 24an? Solstizioak uda astronomikoaren hasiera zehazten du, eta une hori ezberdina izaten da urte batetik bestera. Izan ere, Lurrak 365,2425 egun behar izaten ditu Eguzkia inguratzeko, ez 365 zehatz-mehatz, eta, hain zuzen ere, hori zuzentzeko izaten da lau urtean behin bisurte bat.
Kristautasunaren iritsierak aldatu zuen, beste gauza asko bezala, ospakizunaren eguna, fikzioak, errealitateak ez bezala, ez baitu zertan naturaren legea errespetatu.
Jatorri paganoko jaia San Joan Bataiatzailearen jaiotzaren ospakizunera aldatu zuen Elizak, eta, solstizioa gorabehera, ekainaren 24an jaio zen santua, Bibliaren arabera. Gainera, idatzi sakratuetan agertzen denez, Zakarias Joanen aitak su handi bat pizteko agindu zuen Joan semea jaio zela iragartzeko, eta, hortik ere, lotura du gau honek suarekin.
San Joan sua, Altsasun. Argazkia: Fernando Sayas.
Emilio Xabier Dueñas Perez folklorista, etnografo eta Eusko Ikaskuntzako kideak azaldu duenez, "jatorria ezezaguna da. Dakigunaren arabera, esan dezakegu urteko gaurik laburrenean sua egiteko ohitura eraldatzen —baten batek garatzen esango luke— joan dela. Suak ekainaren 24an egin izan dira, baina kontuan hartu behar dugu antzinako gizon-emakumeek ez zutela horren argi zein egunetan bizi ziren".
Nolanahi den, gaur egun gure herrietan egiten diren ospakizunek ez dute mami erlijiosorik, eta udaren hasiera ospatzen da, oro har, su askoren inguruan: bizi erritmo berriak, ikasturtearen amaiera, eguraldi ona, oporrak ate-joka…
San Joan suetan, jendeak ez du dagoeneko suaren inguruan jauzi egiten gaixotasunetatik babesteko, Dueñas Perezen hitzetan, eta jada ez dira errautsak erabiltzen "baratzea bedeinkatzeko, uzta mehatxuetatik babesteko".
Dueñas Perezen esanetan, errituak aldatzen joan dira urteak joan urteak etorri: "Badago dagoeneko desagertu egin den erritu bat, guk Bizkai aldean jaso duguna. Gari sorta batzuei su ematen zieten, eta baratzetik ibiltzen zituzten, arao hau eginez: San Joan bagilean / denbora ederrean / zapoak eta sugeak erre / artoak eta gariak gorde”.
Suak, orain ez bezala, indibidualak ziren antzina, etxe bakoitzak berea egiten zuen, eta ez zituen, egun bezala, herritarrak garren inguruan biltzen. "San Joan Agurainen ospatzen da; Igantzin, urak garrantzi handia hartzen duen ospakizun batekin; Pasai Donibanen, noski; Hernanin; Leioan, non kipulen eta baratzeko beste produktu batzuen sortak jartzen dituzten baserrietako ateburuetan…", zerrendatu du Dueñas Perezek.
"Tolosan ere, bordon dantza eta San Joan Zortzikoa egiten dituzte, eta Guardian ere jaiak izaten dira. 23 eta 24an prozesioak egiten dituzte, dantza taldeari katximorro izeneko pertsonaiak laguntzen diola. Hamaika tradizio daude San Joan egunari lotuta, eta horietako gehienak Juan Garmendia Larrañagak bildu zituen sanjoanei buruzko bere lanetan", azaldu du.
San Joan sua (bideoa, uztarria.eus)
Batera edo bestera, milaka su piztuko dira San Joan gauean Euskal Herriko hiri, herri eta auzoetan, eguzkiari laguntzeko iluntasunak aldez edo moldez irabaziko duen borrokan. Gau batez, pentsa dezakegu iluntasuna inoiz ez dela erabatekoa, txinparta batek, su pindarrik txikienak ere, pizturik dirauen bitartean.
Zure interesekoa izan daiteke
Urrezko domina eman dio Gipuzkoako Foru Aldundiak Lourdes Iriondo kantariari
Hilondoko aitortza egin dio Urnietako kantari, idazle eta irakasleari eta bere ahizpek jaso dute Foru Aldundiak emandako oroigarria. Ekitaldia omenaldi hunkigarri bilakatu da. Senide eta familiako kideekin batera, eta euskal kulturgintzaren ordezkaritza zabala bildu da.
Balenciaga museoa “josten duten eskuei” begira
Getariako Balenciaga Museoko Igor Uriak hamar urte eman ditu Cristobal Balenciaga jostun handiaren tailerretan lan egin zuten emakumeen lekukotzak eta objektuak biltzen: irudiak, dokumentuak, lanabesak... Paris, Madril, Bartzelona eta Donostian, 2.000 enplegatu izatera iritsi ziren, eta horietako batzuk Getariako museoan batu dira gaur.
Gaztelurrutia: “Bisitari fidelak edukitzea eta bi heren 45 urtez azpikoak izatea dira arrakastaren gakoetako bi”
2025eko Durangoko Azoka bukatu berritan, ETBri emandako lehen balorazioan pozik agertu da Beñat Gaztelurrutia Gerediaga Elkarteko kudeatzeailea. Jendetza ibili dela nabarmendu du, baina erosoa izan dela bai sartzea baita bertan zehar ibiltzea ere. 2026ko Azokak 5 egun izango dituela aurreratu du, eta etorkizuneko erroka kulturaren jaialdi gisa sendotzea izango dela esan du.
60 urteko ibilbidea “borobildu” du Durangoko Azokaren aurtengo edizioak
Lau eguneko topagune oparoa amaitutzat emateko, antolatzaileek aurtengo Azokaren arrakasta nabarmendu dute, baita egitasmoak urte osoan euskal kulturan duen garrantzia ere.
Gazaren aurkako genozidioa, oso presente Durangoko Azokako nobedadeetan
Idazle asko beren nobedadeak aurkezten ari dira egunotan euskal kulturaren plazan, eta horietako batzuek palestinar herriaren aurkako genozidioa jorratu dute, Ekialde Hurbilean gertatzen ari dena azaltzeko asmoz.
Zuloaren silueta hitzez marrazten
Harkaitz Cano eta Eider Rodriguez idazleek “Silueta” eta “Dena zulo bera zen” liburuak aurkeztu dituzte Durangoko Azokaren hirugarren egunean, hutsuneak mamitzeko bi ariketa literario zeharo ezberdin.
Israel Palestinan egiten ari den genozidioaren aurkako geldiunea egin dute Durangoko Azokan
Bisitari, sortzaile eta antolatzaile ugarik bat egin dute protestarekin, Israelgo Estatua Palestinan egiten ari den genozidioa salatzeko eta elkartasun mezua zabaltzeko.
Durangoko Azokak geldialdia egin du genozidioa salatzeko
Palestinako genozidioa salatzeko geldialdia egin du Durangoko Azokak. Kultura erdigunean jarri eta mugaz gaindiko elkartasun mezua zabaldu dute ehunka kulturazalek Landako Plazan egin duten ekitaldian.
Durangoko Azokako hamar bisitaritik bederatzik erosi egiten dute
Siadeco ikerketa etxeak Azokara bertaratzen diren sortzaile, eragile eta bisitarien profila eta portaera ikertu zuen iaz, 2024ko edizioan. Euskara eta euskal kultura bultzatzea da joateko arrazoi nagusia, eta iaz, batez beste, 55,19 euro gastatu zituzten bisitariek.
Gatibuk sorpresaz beteriko emanaldi batekin ekin dio agur kontzertu sortari
Gernikako taldeak abenduaren 13an utziko ditu eszenatokiak, BECen eskainiko duen hirugarren kontzertuarekin, abenduaren 6koaren eta 12koaren ostean. ETB1ek zuzen-zuzenean emango du azken emanaldi hori.