Indarkeria matxista Euskadin: datuen erradiografia
Maria Jose, Maguette, Noemi, Amagoia, Maria Teresa, Aintzane… Horratx Euskal Autonomia Erkidegoan (EAE) azken urteotan gizonek hildako emakumeetako batzuen izenak. Adin, jatorri eta klase sozial ezberdineko emakumezkoak denak ere, bakoitzak bere bizipen, nahi eta usteekin. Behinola, gizon matxista bat gurutzatu zen euren bidean, eta horrek, emakume izateagatik bakarrik, erail egin zituen. Badira izen gehiago, hamarnaka mila: Ane, Maria Eugenia, Almudena, Inmaculada, Nerea… Euren istorioak ez dira ezagunak, baina indarkeria matxistaren biktimak dira eurak ere, beren izenak urteko zenbaki potoloen atzean ezkutatuta geratzen diren arren.
Emakundera, Emakumearen Euskal Erakundera, jo dugu indarkeria matxistak Euskal Autonomia Erkidegoan (EAE) utzitako estatistikak ezagutze aldera. Hilketa matxisten kasuan, 2002tik biltzen ditu Emakundek, baina betiere Genero Indarkeriaren Legearen kategorizazioaren arabera: alegia, bikotekideek, bikotekide ohiek edo nolabaiteko ahaidetasuna duten gizonezkoek hildako emakumeak bakarrik zenbatzen ditu. Kontaketa horretatik kanpo geratzen dira gizonezko ezezagunek egindako hilketa matxistak.
Horren arabera, 16 urte hauetan 44 emakumezko hil dituzte gizonek EAEn emakume izateagatik bakarrik. 2004 eta 2010 izan ziren urterik odoltsuenak: bosna emakume hil zituzten. Urteotan bakar batean ez da zorigaiztoko hilketarik izan (betiere Emakundek darabilen kategorizazio horren arabera): 2003an. Gainerakoetan, gutxienez emakume bat hil zuen gizonezko matxista batek.
Lau hiltzaileetatik hiru, bikotekidea edo bikotekide ohia
Hilketa matxista gehienak, % 73, bikotekideek edo bikotekide ohiek eginak dira. Gainerako % 27a, aitek, semeek, aitonek edo nebek egindako krimena matxistak dira. Bada beste datu aipagarririk: biktimen erdia baino gehiago (% 56,8) bere hiltzailearekin bizi zen.
44 biktimon batez besteko adina 47 urtekoa da, baina nabarmentzekoa da hildako emakumeen ia % 40k 35 urte baino gutxiago zituztela. Are, zerrenda beltz horretan bada adingabe bat. Santurtzin 2004an bikotekide ohiak hildako 16 urteko neskatoa.
Haurrak ere badira biktimen artean (ez daude arestian aipatutako 44 hildako horien artean, hori bai). Izan ere, gizonezko matxistak bikotekide edo bikotekide ohiari min egiteko erabiltzen dituzte sarri emakumeon seme-alabak. Horren adibide, 2016an Gasteizen izandako hilketa lazgarria: Leihotik behera botata, Alicia 17 hilabeteko neskatoa hil zuen gizonezko batek, horren ama ezagutu zuen egun berean. Hiru urte lehenago, 2013an, Yaisha 3 urteko umea hil zuen aitaordeak Barakaldon.
Estatistiketan azaltzen ez diren biktimak
Emakundek genero indarkeriaren legearen arabera zenbatzen ditu indarkeria matxistaren biktimak. Alegia, biktimak nolabaiteko familia harremana izan behar du hiltzailearekin, kopuru ofizialotan biltzeko. Estatistika horretatik kanpo geratzen dira gizonezko ezezagunek egindako hilketa matxistak. Feminicidio.net webgunearen arabera, 59 emakume hil dituzte 16 urte hauetan, kontaketa ofizialak jasotakoa baino 15 gehiago.
Denboran hurbilenetik hasita, iazko ekainean indarkeria zantzuak zituen Sophia Losche 28 urteko alemaniarren gorpua topatu zuten Asparrenako gasolindegi batean. Gerora jakin zenez, kamioilari batek Alemanian hartu zuen autostopean egiten ari zela. Emakumea hil ostean Arabako gasolindegi horretan utzi zuen hilotza.
2013an Bilbon gertatutako bi hilketa matxista izango dituzte askok buruan, kasuak hartu zuen sonagatik. Juan Carlos Aguilarrek, bere burua shaolin maisutzat zuenak, bi emakume hil zituen Bizkaiko hiriburuan zuen gimnasioan. Jennifer Rebolloren gorpua zatituta eta poltsetan sartua topatu zuten. Beste biktima, Ada Otuya, erietxean hil zen, hiru egun lehenago Aguilarrek emandako jipoiaren zauriak tarteko.
Azken urteotan ezezagun gizonezko batek hildako 15 emakume horietako hiru baino ez dira aipatutakoak. Espainiako Gobernuak urte hasieran iragarri zuen feminizio guztiak zenbatzeko asmoa, baina oraindik ez du zehaztu noiz ekingo dion.
Hilketen erdia baino gehiago (% 66) Bizkaian, biztanle gehien biltzen duen lurraldean, gertatu dira. EAEko beste bi lurraldeak alde dezentera ageri dira. Deigarria da zerrenda beltz horrek ez jarraitzea biztanleria-bolumenaren logika: Araba da hilketa matxista gehien dituen bigarren lurraldea (% 18 han izan dira), eta Gipuzkoa, hirugarren (% 13).
Hiriburuetan pilatzen dira hilketen kopuru handi bat (ia % 30), eta hiruren artean Bilbo da buru: 9 emakume hil dituzte 16 urte hauetan. Gasteizen, berriz, lau. Donostian ez dute emakume bakar bat hil 2002tik, betiere Emakunderen arabera.
Gainerako hilketa gehienak Bizkaiko hiri populatuenetan izan dira: Barakaldo (5), Basauri (3), Santurtzi (2), Getxo (1), Portugalete (1). Berdina gertatzen da Gipuzkoako herri handienekin: Irun, Errenteria edo Hernani (hilketa bana). Nolanahi ere, herri txikietan ere izan da krimen sexistarik: Mañuetan (286 biztanle) Asparrena (1.600 biztanle) Bakion (2.600 biztanle), berbarako.
Urtero, batez beste, 4.436 biktima
Hilketa da indarkeria matxistaren ondorio bortitzena, baina horretara heldu barik, askotarikoak bezain krudelak dira gizonezko matxistek emakumeei eragindako erasoak. Zehatzagoa da, kasu honetan, Emakundek darabilen kontaketa. Bikotekideek, bikotekide ohiek edo biktimarekin nolabaiteko ahaidetasun harremana duten gizonezkoek egindako erasoez gain, ezezagunek (familia eremutik kanpoko egileek) egindakoak ere zenbatzen baitu, sexu askatasunaren kontrako delituen baitan.
Emakundek 2008tik biltzen ditu datuak, Ertzaintzaren aurrean aurkeztutako salaketak oinarri hartuta. Kontuan hartu behar da indarkeria matxista kasuen ehuneko txiki bat bakarrik salatzen dela. Emakumezko batzuek ez dute euren erasotzailea inoiz salatzen. Gizarteak matxismoa erabat normalizatuta eta barneratuta duenez, maiz biktima ez da ohartzen indarkeria pairatzen ari denik; beste batzuetan, ohartuta ere, ez du salatzen, ondorioen beldur edo ingurukoen babes faltagatik. Zenbaitzuetan, indarkeriari ofizialak ez diren beste bide batzuetatik egiten diote aurre emakumeek (familian, emakumeen elkarteen bidez…)
Datuok, beraz, ez dute indarkeria matxistaren errealitatea guztiz erakusten. Dena dela, izotz mendiaren punta bakarrik balira ere, arazoaren larria agerian uzten dute.
Urterik urte gorabeherak egon badira ere, urtero biktima bihurtutako emakumeen kopurua 4.000-5.500en artean mugitu da azken 10 urteotan. 2008ko eta 2018ko datuak eskuan hartuta, hurrenez hurren, 4.717 eta 4.244 emakumek salatu zuten erasoren bat gizonezko baten eskutik. Bestela esanda, 13 eta 11 salaketa jaso zituzten egunero ertzain-etxeetan.
Azken 10 urteotako datuak, lurraldeka. Emakundeko datuekin eitb.eus-ek egindako grafikoa.
Kasu honetan ere, eraso gehienak bikotekideek edo bikotekide ohiek egindakoak dira. Adibide gisa hartutako bi urte horietan (2008-2018) salaketen % 70 inguru bikotearen esparruan izan ziren.
Lurraldeka, biztanleria-bolumenaren araberako proportzioan, Bizkaian salatzen dira eraso gehien. 2018ko datuak adibide gisa hartuta, esaterako, aurkeztutako 4.244 salaketa horietatik erdia baino gehiago Bizkaian aurkeztu ziren (2.310), herena pasatxo Gipuzkoan (1.282) eta, gainerakoa (% 15a), Araban.
2014tik beste datu bat ere biltzen du Emakundek: biktimizazio (salaketa kopurua) eta biktimen kopurua ezberdintzen ditu. Izan ere, askotan biktimizazio bat baino gehiago pairatzen dute emakumeek, erasoa behin baino gehiago jasan duten seinale. 2018an, esaterako, 5.315 biktimizazio erregistratu zituen Ertzaintzak, eta 4.244 biktima zenbatu. Hots, 4.244 emakume horietako batzuek behin baino gehiagotan salatu zuten euren erasotzailea.
Ezezagunek egindako eraso matxistei dagokienez, goranzko joera apala ikus daiteke azken urteetan. 2018an mota horretako delituren batengatik salaketa bat aurkeztu zen egunero. Tipologia zabala hartzen da kontuan kasu horretan: bortxaketak, sexu abusuak, sexu-jazarpena, prostituzio behartua, emakumeen salerosketa… Salaketen erdia sexu erasoengatik da.
Zure interesekoa izan daiteke
Bi gizonezko atxilotu dituzte Bilbon, jatetxe batean eta ileapandegi batean lapurtzen saiatzeagatik
Bi atxilotuek aurrekari polizialak dituzte horrelako gertakariengatik, eta ertzain-etxean daude epailearen esku utzi arte.
Arrain freskorik gabeko bost egun izango ditu Bizkaiak Gabonetan
Jaiegunen konbinazioak eta Mercabilbaoren urteko itxierak hornidurarik gabe utziko ditu arrandegiak abenduaren 26tik 30era bitartean.
Azken erosketak Gabonak baino lehen: saltzaileen eguna
Gaur Gabon gaua da, eta dendek unerik frenetikoena bizi dute. Presak, urduritasunak eta azken orduko eskaerek markatzen dute jardunaldia, saltzaileek bezero guztiei arreta emateko malabareak egiten dituzten bitartean. Gabonetako kanpainako egunik gogorrenean, mostradoreen beste aldera begiratu bat eman diogu.
Euskal Herriko hiri eta herrietan ibili dira Olentzero eta Mari Domingi, Eguberria iragarriz
Urteko gaurik magikoenetako bat da Gabon Gaua, neguko solstizioa eta argi berria ospatzeko unea. Eta Olentzero eta Mari Domingi gure herri eta hirietara jaisten dira une hauek guztiokin igarotzeko. Gauean opariak banatu aurretik herri eta hirietako kaleetan ikusi ahal izan ditugu.
Monte Perdidon izandako elur-jausiak agerian utzi du Pirinioetan elur-jausiak gertatzeko arriskua handia dela
Azken egunetako elurte gogorrek metro erdiraino utzi dute elurra Aragoiko Pirinioetan, elur-jausien arriskua areagotuz. Astelehenean mendizale batek Monte Perdidon grabatu zuen elur-jausi berri bat, eta Aragoiko Gobernuak arreta handia eskatu die mendialdeetako bizilagun eta bisitariei.
Behin behineko espetxealdia ezarri diote Barakaldon emakume bat hiltzeagatik atxilotutako gizonari
Homizidioa eta eraso sexuala delituak leporatu dizkio epaileak biktimaren lankidea zen 27 urteko gazteari.
Iñigo Urrutia: "Azkenaldian badirudi Konstituzioak muga erantsiak ezartzen ari dizkiola euskararen normalizazioari"
Administrazioaren eta udalen hizkuntza-politikarako eskumena jarri du zalantzan EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak bere azken ebazpenetan. Iñigo Urrutiak, jurista eta Administrazio Zuzenbideko irakasleak, dio ezengonkortasun politikoa areagotu daitekeela azken erabaki horiekin.
Olentzero eta Mari Domingi Euskadiko hiribuetako umeekin izan dira
Olentzerok eta Mari Domingik azken bisita egin diete Euskadiko haurrei, Gabon gaueko opariak banatu aurretik. Hain zuzen, Bilboko Arriaga Antzokian, Basurtuko Ospitalean, Gasteizko Udalean eta Donostiako Unibertsitate Ospitalean izan da bikotea.
Garraio publikoak ordutegi bereziak izango ditu Gabon gauean Hego Euskal Herrian
Zerbitzu batzuek arratsalde-gau honetan aurreratuko dituzte azken bidaiak, eta kasu batzuetan gaueko zerbitzua indartuko da.
Nahi gabeko bakardadearen aurkako besarkadak
Gipuzkoako Foru Aldundiak 'Besarkaden jokoa' ekimen solidarioa jarri du martxan, opari-kutxa bat, "presak alde batera uzteko, pertsonak sentitzeko eta gogoratzeko" gonbidapenarekin. Dagoeneko salgai dago saltoki batzuetan, eta bildutako dirua Itxaropenaren Telefonoaren bi proiektutara bideratuko da.